Nowotwory, choroby mózgu czy układu sercowo-naczyniowego to najpoważniejsze wyzwania, z którymi mierzy się współczesna medycyna. Te choroby cywilizacyjne nie zniknęły w czasie pandemii COVID-19, nie mają też lockdownu, wciąż stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia milionów ludzi na świecie. Do znalezienia sposobów na skuteczniejszą diagnostykę i leczenie chorób cywilizacyjnych przybliżają się naukowcy z kilku wyspecjalizowanych ośrodków badawczych w Polsce – Międzynarodowych Agend Badawczych.
Międzynarodowe Agendy Badawcze to renomowane ośrodki, w których pracują znakomici naukowcy z Polski i z zagranicy, prowadzący badania na najwyższym, światowym poziomie. Zostały one utworzone dzięki grantom Fundacji na rzecz Nauki Polskiej ze środków Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój.
Szczepionki, które wyleczą z raka
Badania, które w przyszłości mogą zostać przekute w nowe terapie dla chorych na raka, prowadzone są m.in. w Międzynarodowym Centrum Badań nad Szczepionkami Przeciwnowotworowymi (ICCVS). To kolejne centrum naukowe współfinansowane przez Fundusze Europejskie, tym razem utworzone we współpracy z Uniwersytetem Gdańskim. Podstawowym celem działalności tego ośrodka są kompleksowe badania nad spersonalizowanymi preparatami komórkowymi, które są w stanie tak uaktywnić układ odpornościowy człowieka, aby mógł on samodzielnie zwalczyć nowotwór. Terapie takie nazywane są szczepionkami przeciwnowotworowymi i są jedną z gałęzi, niezwykle prężnie obecnie rozwijanej immunoterapii nowotworów.
"Immunoterapia nowotworów to jedna z największych rewolucji w medycynie, porównywana do wprowadzenia antybiotyków czy szczepień ochronnych przeciwko chorobom zakaźnym. Każdego dnia w ciele człowieka powstają komórki nowotworowe, ale zazwyczaj układ odpornościowy szybko je rozpoznaje i eliminuje. Zdarza się jednak, że przegapi zagrożenie, a wówczas niebezpieczna komórka zaczyna się namnażać. Prowadzi to do rozwoju nowotworu, który stosuje wiele różnych molekularnych strategii, pozwalających mu wymknąć się spod nadzoru układu odpornościowego. Mechanizm działania szczepionek przeciwnowotworowych polega na przywróceniu tego nadzoru. Inaczej niż w przypadku chorób zakaźnych nie są to szczepionki profilaktyczne, zapobiegające zachorowaniu, lecz preparaty służące do aktywnego leczenia osób chorych" – wyjaśnia prof. Theodore Hupp, jeden z pomysłodawców i założycieli ICCVS.
Szczepionki przeciwnowotworowe są preparatami spersonalizowanymi czyli tworzonymi indywidualnie dla każdego pacjenta. Oznacza to, że są idealnie dostosowane do cech genetycznych konkretnego nowotworu u konkretnego pacjenta, a więc są precyzyjnie skierowane na ognisko nowotworowe i nie uszkadzają sąsiednich zdrowych tkanek.
"Z tego względu odpowiednio zaprojektowana immunoterapia może być wolna od poważnych skutków ubocznych, jakie towarzyszą standardowo stosowanym lekom przeciwnowotworowym" – mówi prof. Robin Fahraeus, drugi z założycieli ICCVS.
Zakres działalności ICCVS jest jednak szerszy. Pandemia Covid-19 spowodowała, że naukowcy z tego ośrodka zainteresowali się także koronawirusem SARS-CoV-2 i możliwościami jego zwalczania. Gdańscy badacze przyjrzeli się bardzo szczegółowo białku szczytowemu S wirusa (czyli białku, które tworzy charakterystyczne kolce na powierzchni wirusa i umożliwia mu wnikanie do komórek gospodarza) i odkryli w ich strukturze niezidentyfikowaną wcześniej wnękę, która stanowi miejsce wiązania tzw. antybiotyków makrolidowych, takich jak rapamycyna. To odkrycie otwiera drogę do poszukiwań nowych leków przeciwko wirusowi SARS-CoV2, przypominających swoją strukturą antybiotyki makrolidowe. Wyniki tych badań zostały niedawno opublikowane w czasopiśmie Journal of Clinical Medicine.
Fundusze Europejskie wsparły powstanie ICCVS kwotą 41 mln zł.
***
Opisany wyżej ośrodek powstał w ramach programu Międzynarodowe Agendy Badawcze (MAB), który został uruchomiony w Polsce pod koniec 2015 r. z łącznym budżetem w wysokości ponad 530 mln zł pochodzącym z Funduszy Europejskich z Programu Inteligentny Rozwój. W ramach programu MAB Fundacja na rzecz Nauki Polskiej zorganizowała konkursy i przekazała środki na utworzenie 14 ośrodków badawczych w Polsce. Są one na różnym etapie rozwoju, ale większość z nich już osiągnęła międzynarodowy sukces i renomę.