Ustawa o rewitalizacji
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o rewitalizacji (tj. Dz. U. z 2021 r. poz. 485, z 2023 r. poz. 28) stanowi pierwszy akt prawny poświęcony w całości rewitalizacji. Ustawa wprowadza nowe rozwiązania, które mają uporządkować proces rewitalizacji, zdefiniować najważniejsze pojęcia i zagadnienia, a także wprowadzić jednolitą ścieżkę proceduralną dla tworzenia gminnych programów rewitalizacji. Ustawa o rewitalizacji stworzyła ramy prawne dla rewitalizacji w Polsce. Zawarte w niej regulacje mają zachęcać coraz więcej samorządów do prowadzenia tego procesu. Jej zapisy uporządkowały pojmowanie rewitalizacji. Zgodnie z ustawą rewitalizacja powinna być ona dobrze zaplanowana i uwzględniać sferę społeczną, gospodarczą i przestrzenną. Rewitalizacja nie jest jedynie remontem, modernizacją czy odbudową, ale kompleksowym, wielowymiarowym procesem, którego głównym celem jest trwałe podniesienie jakości życia na obszarze zdegradowanym. Musi więc zawierać dopasowane do danego miejsca działania aktywizacyjne, edukacyjne, kulturalne, integrujące lokalną społeczność.
Jednym z istotniejszych elementów ustawy jest uregulowanie kwestii dotyczących gminnego programu rewitalizacji. Gminny program rewitalizacji (GPR) jest podstawowym narzędziem prowadzenia rewitalizacji, zapewniającym jej kompleksowość oraz działania w ścisłej współpracy ze społecznością lokalną (a także realizowanych przez nią samą). Jego podstawą powinno być wyznaczenie obszarów wymagających działań oraz przedstawienie całościowej strategii ich prowadzenia.
Innym rozwiązaniem wzmacniającym uczestnictwo mieszkańców w procesach rewitalizacji jest Komitet Rewitalizacji. Jest to forum opiniujące i doradcze, w skład którego wchodzą przedstawiciele gminy i lokalnej społeczności. Komitet ma współpracować z samorządem w czasie przygotowania i realizacji procesu rewitalizacji.
Założenia ustawy przewidują także dwa specjalne rozwiązania ułatwiające prowadzenie rewitalizacji w gminie. Nie są one obowiązkowe – mogą być stosowane w zależności od potrzeb i charakterystyki zaplanowanych działań. Są nimi:
- utworzenie na obszarach rewitalizowanych Specjalnej Strefy Rewitalizacji (SSR). Status SSR umożliwi korzystanie ze szczególnych udogodnień (np. możliwość przyznania dotacji na remonty budynków), a także uprości procedury administracyjne związane z realizacją GPR;
- uchwalenie miejscowego planu rewitalizacji (szczególna forma miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego), który będzie podstawą realizacji przekształceń urbanistycznych oraz prac inwestycyjno-budowlanych ujętych w GPR. Regulacje cechujące tę specjalną postać planu miejscowego to np. możliwość zawarcia w planie miejscowym koncepcji urbanistycznych czy przypisania do nieruchomości szczegółowych warunków realizacji inwestycji przewidzianych w planie. Sposób formułowania ww. ustaleń miejscowego planu rewitalizacji oraz sporządzania wizualizacji ustaleń na potrzeby postępowania w sprawie uchwalenia albo zmiany planu, w tym wyłożenia projektu do publicznego wglądu, reguluje Rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa z 1 lipca 2016 r. w sprawie zakresu projektu miejscowego planu rewitalizacji w części tekstowej oraz zakresu i formy wizualizacji ustaleń miejscowego planu rewitalizacji (Dz.U. 2016 poz. 1032).
Prace nad ustawą o rewitalizacji prowadzone były z udziałem przedstawicieli miast, organizacji społecznych, urbanistów, ekspertów, organizacji samorządowych. Niektóre rozwiązania ustawy wynikają także z propozycji zawartych w samorządowym projekcie ustawy o rewitalizacji.
Ustawa o rewitalizacji. Praktyczny komentarz
Adresatami opracowania pn. Ustawa o rewitalizacji. Partyczny komentarz" są szeroko rozumiani interesariusze procesu rewitalizacji, do których należą podmioty publiczne, przedstawiciele sektora prywatnego, jak również organizacje pozarządowe. W kolejnych rozdziałach omówiono najważniejsze rozwiązania ustawy: wyznaczanie obszarów zdegradowanych i obszarów rewitalizacji, partycypację społeczną, gminny program rewitalizacji, Specjalną Strefę Rewitalizacji oraz istotne zmiany w innych ustawach. Komentarz, nie stanowiąc wyczerpującego źródła wiedzy o procesach rewitalizacji, może okazać się pomocny w zrozumieniu tych procesów.
Ustawa o rewitalizacji. Praktyczny komentarz (PDF 1 MB)
Pozostałe materiały:
Ustawa o rewitalizacji – najczęściej zadawane pytania (PDF 413 KB)
Prezentacja z 2015 roku - Ustawa o rewitalizacji. Szanse i wyzwania (PDF 350 KB)
Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020
Na szeroko rozumiane działania rewitalizacyjne na lata 2014-2020 przewidziano co najmniej 22 mld zł pochodzących z programów unijnych, ze środków budżetu państwa oraz budżetów samorządów. Dla działań rewitalizacyjnych finansowanych ze środków UE ważnym odniesieniem są Wytyczne Ministra Rozwoju w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020.
W Wytycznych sformułowano warunki, jakie muszą spełnić projekty rewitalizacyjne, by zostały zakwalifikowane do wsparcia ze środków z UE, a tym samym otrzymywały preferencje (ułatwienia w konkursach, szansa na pozakonkursowe nabory, profilowanie kryteriów wyboru projektów). Szczególny nacisk został położony na odpowiednim przygotowaniu programów rewitalizacji, aby w sposób kompleksowy (łączący sferę społeczną, gospodarczą, infrastrukturalną i środowiskową) i skoordynowany wyprowadzać obszary zdegradowane z zapaści oraz podnieść jakość życia osób mieszkających na nich. Głównym źródłem finansowania projektów rewitalizacyjnych (wynikających z programów rewitalizacji) są środki regionalnych programów operacyjnych (EFRR i EFS), natomiast wsparcie z krajowych programów operacyjnych jest uzupełniające i odbywa się głównie poprzez formułowanie preferencji dla projektów wynikających z programów rewitalizacji.
Zaktualizowane Wytyczne w zakresie rewitalizacji w programach operacyjnych na lata 2014-2020 weszły w życiem 2 sierpnia 2016 r.
Zasady realizacji instrumentów terytorialnych w Polsce w perspektywie finansowej UE na lata 2021-2027
Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej przygotowało „Zasady realizacji instrumentów terytorialnych w Polsce w perspektywie finansowej UE na lata 2021-2027 (wersja z 24.08.2023)” (PDF 837 KB). Pierwsza wersja Zasad została opublikowana w sierpniu 2022 r., zaktualizowane Zasady zostały podpisane przez Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej 24 sierpnia 2023 r. - zobacz roboczy wykaz zmian w dokumencie (PDF 218 KB).
Zasady mają wesprzeć i usprawnić realizację instrumentów terytorialnych podmiotom, które są odpowiedzialne za ich wdrażanie – przede wszystkim partnerstwom jednostek samorządu terytorialnego oraz społecznościom lokalnym. Przygotowanie i opublikowanie tego dokumentu wynika bezpośrednio z zapisów Umowy Partnerstwa na lata 2021-2027.Celem jest:
- omówienie przepisów dot. instrumentów terytorialnych na lata 2021-2027, w szczególności tych wynikających z ustawy z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021–2027 (tzw. ustawa wdrożeniowa);
- przedstawienie rekomendacji opartych na doświadczeniach z wdrażania instrumentów terytorialnych w perspektywie 2014-2020.
Opierając się na dotychczasowych doświadczeniach w realizacji instrumentów terytorialnych w Polsce, w perspektywie finansowej na lata 2021-2027 przewidziano wdrażanie wszystkich narzędzi terytorialnych wymienionych w art. 28 rozporządzenia UE 2021/1060, w tym także tych, które zostały wypracowane w ramach polityki spójności w latach 2014-2020, tj.:
- zintegrowane inwestycje terytorialne (ZIT);
- rozwój lokalny kierowany przez społeczność (RLKS);
oraz nowego narzędzia:
- inne instrumenty terytorialne (IIT).
Inny instrument terytorialny w systemie wdrażania polityki spójności w Polsce będzie mógł być wykorzystany m.in. do wspierania rewitalizacji. Dlatego w dokumencie znajduje się także cały rozdział poświęcony rewitalizacji, tj. Rozdział 4 Wdrażanie IIT w obszarze rewitalizacji. W rozdziale wskazano podstawy opracowania gminnego programu rewitalizacji i jego wpisu do wojewódzkiego wykazu gminnych programów rewitalizacji. Wskazano zasady wyboru projektów rewitalizacyjnych do dofinansowania, ich finansowania i monitorowania. Podkreślono także rolę Zespołów ds. rewitalizacji.
Wersja archiwalna „Zasad realizacji instrumentów terytorialnych w Polsce w perspektywie finansowej UE na lata 2021-2027” (wersja z 08.2022).
