Bytom

BYTOM odNOWA atrakcyjnym miejscem do życia – doświadczenia z projektu pilotażowego

Bytom, jedno z najstarszych miast śląskich, o bogatej historii. Miasto do 1945 roku leżące w granicach Niemiec, po wojnie znaczna część mieszkańców została wymieniona – rodowici mieszkańcy wyemigrowali lub zostali wysiedleni, a na ich miejsce napłynęli liczni Polacy przesiedlani z terenów włączonych do ZSRR. Dekady PRL charakteryzowały się rozwojem przemysłu ciężkiego prowadząc do rabunkowej eksploatacji górniczej. Dziś miasto jest ważnym miejscem na kulturowej, rozrywkowej i industrialnej mapie regionu. Jednak historia Bytomia odcisnęła swoje piętno na tkance miejskiej, zarówno tej materialnej i społecznej – zamknięte kopalnie i  huty, brak miejsc pracy, szkody górnicze, niska jakość powierza to skojarzenia z miastem. Tymczasem bytomianie wierząc w potencjał miasta wypracowali wizję „Bytom – dobre miejsce do życia”. W realizację tej wizji wpisują się działania rewitalizacyjne i zrealizowany projekt pilotażowy pn. „Innowacyjne projekty mieszkaniowe i rozwój inicjatyw społecznych”.

Obszar wybrany do działań pilotażowych stanowił jedynie fragment obszaru rewitalizacji w Bytomiu i obejmował sześć lokalizacji – pięć z nich znajduje się w ścisłym centrum miasta, szósty to teren byłych Zakładów Naprawczych Górnośląskich Kolei Wąskotorowych w Bytomiu. Obszar pilotażowy z uwagi na swoje położenie (centrum miasta) oraz licznie występujące przestrzenie publiczne tj. parki, skwery, rynek, powinien stanowić „serce” miasta. Każdy użytkownik tej przestrzeni, niezależnie od posiadanego statusu społecznego, poziomu zamożności czy wykształcenia, powinien znaleźć tam ofertę dla siebie. Niestety obszar ten utracił swoje pierwotne znaczenie. Dominuje tutaj zabudowa mieszkaniowa, zazwyczaj znajdująca się w bardzo złym stanie technicznym, a teren i zabudowania po kolejce wąskotorowej pozostają niewykorzystane. Zły stan otoczenia przekłada się na aktywność ludzi – mieszkańcy nie wykazują zainteresowania swoim najbliższym otoczeniem, czy poprawą swojej sytuacji materialnej i życiowej. Koncentracja problemów wpływa na całościowy negatywny wizerunek miasta. Projekt pilotażowy miał stanowić odpowiedź  na wskazane wyzwania – jego celem było wsparcie miasta w przygotowaniu procesu rewitalizacji, aby BYTOM odNOWA stał się atrakcyjnym miejscem do życia. Gminny Program Rewitalizacji, Komitet Rewitalizacji, Specjalna Strefa Rewitalizacji, dziesiątki warsztatów i spotkań z mieszkańcami, z organizacjami pozarządowymi i biznesem, badania ankietowe, nowa polityka mieszkaniowa i rozwój inicjatyw społecznych – w ciągu trzech lat wykonano ogrom pracy, by można było rozpocząć zmiany w mieście.

Działanie 1 Przygotowanie procesu rewitalizacji

Bytom jest pionierem w zakresie wykorzystania narzędzi przewidzianych w ustawie o rewitalizacji. Jako jedno z pierwszych w Polsce przygotował ustawowy gminny program rewitalizacji – „Gminny Program Rewitalizacji. Bytom 2020+”, a także ustanowił Specjalną Strefę Rewitalizacji.

Specjalna Strefa Rewitalizacji (SSR) to pakiet różnorodnych narzędzi mających na celu usprawnienie i ułatwienie procesu rewitalizacji. Ustanowienie Strefy pozwala skorzystać gminie z całego wachlarza rozwiązań o różnej sile interwencji, za każdym razem wykraczających poza standardowe instrumenty, którymi jednostki samorządu terytorialnego dotychczas dysponowały. Do tej pory niewiele gmin zdecydowało się na wprowadzenie SSR, co przekłada się na brak dobrych praktyk w tym zakresie. Zdecydowanie zbyt mało czasu upłynęło od wprowadzenia nowych rozwiązań ustawowych, aby gminy miały szansę nie tylko wprowadzić specjalne narzędzia, ale również poddać je ocenie. Dlatego też wiele samorządów odwleka w czasie decyzję o ustanowieniu Strefy. 

Kluczowa dla podjęcia przez gminę decyzji o ustanowieniu SSR jest pełna świadomość decydentów i interesariuszy procesu rewitalizacji co do możliwości zastosowania specjalnych uprawnień i narzędzi przysługujących gminie na terenie Strefy. Wiedza ta jest istotna już na wczesnym etapie programowania rewitalizacji. Opracowanie pn. „Metodyka przeprowadzania analizy przy ustanawianiu Specjalnej Strefy Rewitalizacji”powstało, aby ułatwić włodarzom gminy podjęcie decyzji co do zasadności ustanawiania na obszarze rewitalizacji SSR poprzez wskazanie możliwej do zastosowania metody analizy danych i uwarunkowań dotyczących obszaru rewitalizacji pod kątem narzędzia, jakim jest Strefa. Opracowanie nie ma więc charakteru komentarza do ustawy o rewitalizacji w odniesieniu do przepisów dotyczących Specjalnej Strefy Rewitalizacji, jest raczej vademecum dla tych, na których ciąży odpowiedzialność przygotowania wójta i rady gminy do podjęcia decyzji i zapoznania go z jej skutkami.

Zgodnie z proponowaną metodyką – proces doradczy związany z przygotowaniem gminy do podjęcia uchwały w sprawie SSR powinien przebiegać dwutorowo w formie:

• realizowanego procesu edukacyjnego związanego z zaznajomieniem decydentów i interesariuszy ze specyfiką rozwiązań ustawowych dedykowanych SSR (wskazanie korzyści, obowiązków i obciążenia dla gminy z tytuły wprowadzanych narzędzi),
• moderowania wewnętrznej dyskusji wśród interesariuszy wewnętrznych, związanej z wypracowywaniem rozwiązań do umieszczenia w projekcie uchwały – w kontekście zgodności z normami prawnymi.

W Bytomiu zadaniem doradców było moderowanie merytoryczne wewnętrznej dyskusji jednostek organizacyjnych gminy, będącej w zasadzie procesem analitycznym dedykowanym omówieniu możliwości zastosowania poszczególnych narzędzi ustawowych w Strefie – w kontekście potencjalnych mocnych i słabych stron. W publikacji przedstawiono rezultaty analiz i wyniki spotkań oraz udzielonych odpowiedzi na konkretne pytania pojawiające się w toku wewnętrznych konsultacji i uzgodnień dotyczących SSR w Urzędzie Miejskim w Bytomiu, jak również w czasie konsultacji społecznych.

Uchwała w sprawie ustanowienia na terenie Bytomia Specjalnej Strefy Rewitalizacji została podjęta  26 lutego 2018 r. i weszła w życie 20 marca 2018 r. Strefą objęto wybrane podobszary rewitalizacji: Rozbark, Bobrek i Śródmieście. Wśród narzędzi, z których gmina będzie mogła skorzystać na podstawie uchwały jest prawo pierwokupu nieruchomości znajdujących się w Strefie i wywłaszczenie ich na cele publiczne. Aby ułatwić weryfikację, czy nieruchomość znajduje się na obszarze Strefy, przygotowano  mapę SSR.

Materiały do pobrania:

• Gminny Program Rewitalizacji. Bytom 2020+ (PDF 28 MB)
• Metodyka przeprowadzania analizy przy ustanawianiu Specjalnej Strefy Rewitalizacji na przykładzie Bytomia (PDF 3 MB)
• Karta informacyjna „Specjalna Strefa Rewitalizacji”  (PDF 1 MB)
• Uchwała w sprawie ustanowienia na terenie Bytomia Specjalnej Strefy Rewitalizacji (PDF 139 KB)

W programie rewitalizacji Bytomia wskazano ponad 120 projektów rewitalizacyjnych mających na celu wyprowadzenie obszaru rewitalizacji ze stanu kryzysowego. Przy ograniczonych środkach własnych miasta i partnerów, miasto aktywnie poszukuje źródeł finansowania zaplanowanych przedsięwzięć i jak najlepszych modeli ich realizacji.

Aby ułatwić poszukiwanie środków na realizację działań, miasto przygotowało poradnik dotyczący finansowania projektów rewitalizacyjnych. Celem wydania poradnika było przybliżenie interesariuszom rewitalizacji możliwości finansowania działań ze środków publicznych, komercyjnych czy filantropijnych. W publikacji zostały przedstawione źródła, z których można pozyskać dofinansowanie na projekty rewitalizacyjne wraz z opisem przykładowych przedsięwzięć i praktycznych porad, które będą drogowskazem dla interesariuszy, służącym pozyskaniu środków na realizację własnych projektów.

Istotnymi projektami rewitalizacyjnymi są działania związane z zagospodarowaniem terenów i wykorzystaniem obiektów po byłym Zakładzie Naprawczym Zabytkowych Górnośląskich Kolei Wąskotorowych. Obszar ten od lat jest niewykorzystany, pomimo znacznego potencjału lokalizacyjnego, historycznego i infrastrukturalnego. Poszukując najlepszego sposobu zagospodarowania terenu opracowano analizę zasadności realizacji inwestycji. Dokument ten przedstawia precyzyjną, ale i szeroką analizę – od oceny stanu technicznego, przez analizę funkcjonalno-przestrzenną i dokumentów strategicznych, po uproszczoną koncepcję urbanistyczną.  W opracowaniu założono, że w wyniku realizacji projektów rewitalizacyjnych teren poprzemysłowy stanie się miejscem stymulującym zmianę oblicza dzielnicy, ważnym miejscem na Szlaku Zabytków Techniki Województwa Śląskiego, centralnym miejscem codziennych spotkań i aktywności mieszkańców Rozbarku i Śródmieścia Bytomia, rozpoznawalnym wielofunkcyjnym obszarem łączącym funkcje kultury, oświaty, rozrywki, wiedzy, skupiającym nowoczesne przestrzenie typu startup, coworking, e-commerce itp. Obecnie trwają prace nad optymalizacją zaplanowanych działań rewitalizacyjnych dla danego obszaru.

Materiały do pobrania:

• Publikacja „Publiczne, komercyjne i filantropijne źródła finansowania projektów rewitalizacyjnych (infrastrukturalnych i społecznych) w ramach „Gminnego Programu Rewitalizacji. Bytom 2020+. Poradnik dla interesariuszy procesu rewitalizacji w Bytomiu (PDF 5 MB)
• Analiza zasadności realizacji inwestycji – Rewitalizacja terenów i obiektów po byłym Zakładzie Naprawczym Zabytkowej Górnośląskiej Kolei Wąskotorowej na potrzeby „Centrum Integracji Aktywnej_CIA” oraz „Bytomskich Warsztatów Kreatywnych_BWK” (PDF 67 MB)

Działanie 2 Bytomska Polityka Mieszkaniowa

Mieszkalnictwo jest istotnym aspektem procesów rewitalizacyjnych, gdyż dotyczy fragmentów miast z dominacją funkcji mieszkaniowej – zgodnie z regulacjami ustawy o rewitalizacji, wskazującą problemy społeczne jako kluczowe do wyznaczania obszarów rewitalizacji. Stąd programy rewitalizacji obszarów kryzysowych, rozumiane jako zorientowane na poprawę warunków i jakości życia mieszkańców muszą skupiać się na naprawie sytuacji mieszkaniowej ludności. Z poprawą standardu zamieszkania nierozerwalnie łączą się zmiany środowiskowe, estetyczne, wizerunkowe gospodarcze i związane ze wzrostem aktywności społecznej.

Bytom jest w czołówce miast Polski, w których przypada najwięcej mieszkań komunalnych na 1000 mieszkańców. W samym obszarze pilotażowym występuje 265 pustostanów zlokalizowanych w 56 budynkach należących do gminy i w budynkach wspólnot mieszkaniowych, w których gmina posiada lokale. Miasto jest oceniane jako nieatrakcyjne miejsce do inwestowania w budownictwo mieszkaniowe ze względu na zły wizerunek, zaniedbane kamienice, niski poziom bezpieczeństwa oraz relatywnie wysoki (w stosunku do innych miast aglomeracji) poziom bezrobocia i związany z tym niski dochód rozporządzalny lokalnego społeczeństwa.

Mając na uwadze powyższe uwarunkowania miasto chce walczyć o nowych mieszkańców i o lepsze standardy mieszkaniowe. Stąd potrzeba wypracowania innowacyjnej, atrakcyjnej i racjonalnej polityki mieszkaniowej miasta. Polityka ta była budowana w kilku krokach. Do najważniejszych należą:

• badania postaw mieszkaniowych mieszkańców i jakości życia,
• inwentaryzacja i ocena stanu technicznego zasobu mieszkaniowego,
• opracowanie modeli inwestycji mieszkaniowych – Bytomski Model Dostępnego Mieszkalnictwa,
• poszukiwanie inwestorów w ramach Forum Inwestycji Mieszkaniowych.

Celem badania postaw mieszkaniowych było rozpoznanie postaw różnych grup interesariuszy – mieszkańców miasta obecnych i potencjalnych, mieszkańców obszaru rewitalizacji, odbiorców wsparcia i najemców mieszkań komunalnych, ale także inwestorów lokalnych i regionalnych. Zebranie informacji o ich preferencjach jest przesłanką do profilowania oferty mieszkaniowej tworzonej na bazie pustostanów i wskazówką do modeli współpracy z inwestorami prywatnymi w planowaniu inwestycji remontowych. Wartościowym uzupełnieniem części badawczej jest opracowanie „Poradnika metodologicznego dla zespołów badawczych planujących i wykonujących badania postaw mieszkaniowych obecnych i potencjalnych klientów mieszkań komunalnych w miastach kurczących się w województwie śląskim o liczbie mieszkańców nie mniejszej niż 100 tys.”. Poradnik zawiera relację z przeprowadzonego badania wraz z opisem różnych technik badawczych oraz możliwości oddziaływania gminy na postawy mieszkaniowe klientów zasobu komunalnego.

Celem szeroko zakrojonych badań jakości życia było poznanie opinii dotyczącej oceny stanu miasta, warunków życia oraz oczekiwań wobec władz miejskich, a także wyjaśnianie przyczyn i mechanizmów trwania lub pogłębiania się negatywnych zjawisk społecznych na obszarze rewitalizacji oraz ocena aspiracji i postaw życiowych mieszkańców obszaru rewitalizacji. W ramach zadania dokonano ewaluacji wpływu dotychczas realizowanych projektów społecznych w Bytomiu na zmiany jakości życia mieszkańców obszarów zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym czy badanie przedsiębiorców wraz z ewaluacją wpływu dotychczas realizowanych projektów dedykowanych przedsiębiorcom na terenie Bytomia. Podobnie jak w badaniu postaw mieszkaniowych, także tutaj oprócz samych wniosków z badania, przygotowano „Poradnik dla ewaluatorów dotyczący wpływu zrealizowanych projektów społecznych i gospodarczych na zmiany jakości życia mieszkańców i warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez przedsiębiorców w mieście kurczącym się w województwie śląskim o liczbie mieszkańców nie mniejszej niż 100 tysięcy”. Przeprowadzone badania stały się podstawą do wypracowania modeli dostępnego mieszkalnictwa, polityki mieszkaniowej i działań nastawionych na aktywizację mieszkańców.

Materiały do pobrania:

• Badania postaw mieszkaniowych (ZIP 13 MB)
• Badania jakości życia  (ZIP 15 MB)

Bytomski Model Dostępnego Mieszkalnictwa (BMDM) to zestaw jedenastu rozwiązań organizacyjno-prawnych (modeli mieszkalnictwa), które mają na celu zwiększanie oferty dostępnego mieszkalnictwa w obszarze rewitalizacji Bytomia poprzez remont pustostanów gminnych z udziałem różnych partnerów. Pustostanem w BMDM są nie tylko niezamieszkałe lub nieużytkowane kamienice i ich oficyny, ale również lokale użytkowe i mieszkaniowe przeznaczone do remontu, czy nieużytki miejskie – wymagające uzupełnienia pierzeje ulic, określane również w nomenklaturze architektoniczno-urbanistycznej jako „przestrzeń pod plomby”. Każde z zaproponowanych rozwiązań organizacyjno-prawnych obrazuje model mieszkalnictwa, w którym zaproponowano organizację procesu pozyskiwania pustostanów, procedurę ich remontu, zbycia lub najmu. Wyzwaniem było  wypracowanie rozwiązań możliwych do zastosowania w sytuacji dużej liczby pustostanów mieszkaniowych w zasobach komunalnych i w przypadku braku środków finansowych w gminie na przywracanie tych mieszkań do użyteczności.  Chociaż gmina jest głównym podmiotem prowadzącym politykę mieszkaniową, zaproponowano różne formy partnerstwa pomiędzy gminą a podmiotami publicznymi i prywatnymi.

W ramach testowania zaproponowanych modeli zrealizowano pięć projektów inwestycyjnych w kwartale pilotażowym. Wdrożenie BMDM w ograniczonym czasie trwania projektu okazało się możliwe wyłącznie w przypadku tych rozwiązań, w których zaangażowane było jako partner TBS Bytom. Zrealizowane modele to m.in. model pierwszego mieszkania przeznaczonego dla osób młodych, w ramach którego zaadaptowano lokal użytkowy na cele mieszkaniowe oraz model zamiana dla seniora zakładający zamianę lokalu własnościowego i/lub komunalnego, zazwyczaj o dużej powierzchni użytkowej na pustostan o mniejszym metrażu, który zostanie adaptowany do zmieniających się w czasie potrzeb seniora.

Wdrażanie BMDM wymagało opracowania oferty pustostanów możliwych do zbycia, adaptacji lub zagospodarowania. Oferta inwestycyjna powstała na podstawie przeprowadzonej wcześniej inwentaryzacji oraz ekspertyz techniczno-budowlanych i konserwatorskich poszczególnych nieruchomości. Obejmuje następujące elementy dla każdej nieruchomości: zdjęcie elewacji kamienicy, mapkę lokalizującą nieruchomość w mieście, rzut parteru i kondygnacji, a także zestawienie podstawowych informacji dotyczących wielkości nieruchomości, liczby lokali mieszkalnych i usługowych (w tym liczbę pustostanów), ich metrażu i rodzaju pomieszczeń, kosztu wykonania kompleksowego remontu nieruchomości oraz wytyczne do procesu inwestycyjnego. Przygotowana oferta inwestycyjna ma służyć procesowi poszukiwania partnerów do wdrażania modeli, w tym podczas Forum Inwestycji Mieszkaniowych i Nieruchomości, które odbyło się we wrześniu 2018 r.

Opracowanie BMDM, oferty inwestycyjnej wraz z organizacją Forum powierzono spółce miejskiej Towarzystwu Budownictwa Społecznego Bytom Spółka z o.o. w ramach zamówienia in-house. Powierzenia zadania dokonano w oparciu o art. 67 ust. 1 pkt 12 PZP – taka forma zamówienia pozwala na powierzenie zadań, do których kompetencje mają spółki miejskie, bez konieczności sztucznego poszukiwania wykonawców na rynku. Jest to szczególnie pożądane w sytuacjach, gdy wypracowywane rozwiązania mają być podstawą rozwiązań kreowanych w długim okresie i ważne jest, aby zgromadzona wiedza i pamięć instytucjonalna pozostawały w samorządzie. Pozwoliło to także przetestować wypracowane modele mieszkaniowe.

Materiały do pobrania:

• Pustostan do zagospodarowania. Długoterminowe możliwości inwestycyjne w mieszkalnictwie w Bytomiu. Na podstawie koncepcji Bytomskiego Modelu Dostępnego Mieszkalnictwa  (PDF 13 MB)
• Kamienice i lokale do remontu. Oferta inwestycyjna dla obszaru pilotażowego w zakresie rewitalizacji (PDF 98 MB)

Zdjęcia z mieszkań oraz Forum Inwestycji Mieszkaniowych

„Polityka mieszkaniowa Bytomia do 2050 roku. Nowy wizerunek miasta” to dokument, który pokazuje wizję i długoterminowe cele miasta w zakresie kształtowania warunków mieszkaniowych bytomian. Dokument stanowi podsumowanie prac w zakresie mieszkalnictwa realizowanych w trakcie pilotażu, ale także przygotowuje miasto do wyzwań demograficznych i pokazuje w jaki sposób aktywnie zarządzać zasobem gminnym z troską o dobro i wysoką jakość życia mieszkańców. Wypracowana polityka jest efektem współpracy komórek merytorycznych Urzędu Miejskiego oraz innych jednostek organizacyjnych gminy Bytom z ekspertami. W opracowaniu uwzględniono zapisy znowelizowanej ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie kodeksu cywilnego oraz szanse, które wynikają z programów rządowych i wieloletniej polityki państwa w zakresie mieszkalnictwa. 

W polityce mieszkaniowej zdefiniowano trzy kluczowe cele długoterminowe: poprawa sprawności zarządzania zasobem mieszkaniowym gminy, poprawa jakości zamieszkania poprzez remonty i kształtowanie wysokiej jakości środowiska mieszkaniowego, poprawa dostępności mieszkań – gwarancja prawa do mieszkania w zasobie mieszkaniowym gminy i zasobach innych podmiotów. Cele te mają być osiągnięte za pomocą instrumentów polityki mieszkaniowej pogrupowanych w główne komponenty: 

1. Zarządzanie zasobem mieszkaniowym gminy Bytom,
2. Polityka sprzedaży lokali,
3. Polityka remontowa,
4. Bytomski Model Dostępnego Mieszkalnictwa.

W opracowaniu wskazano także system zarządzania i monitorowania polityki mieszkaniowej oraz założenia kampanii wizerunkowej. Dokument został przyjęty uchwałą Nr XIV/173/19 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 24 czerwca 2019 r. w sprawie przyjęcia „Polityki mieszkaniowej Bytomia do 2050 roku. Nowy wizerunek miasta”.

Materiały do pobrania:

Polityka mieszkaniowa Bytomia do 2050 roku. Nowy wizerunek miasta (PDF 6 MB)

Działanie 3 Rozwój inicjatyw społecznych

Konkurs na innowacje społeczne

Istotą działań rewitalizacyjnych jest zmiana społeczna. Będzie ona możliwa pod warunkiem, że podejmowana interwencja będzie realną odpowiedzią na problemy społeczne. Chcąc jak najlepiej dopasować projekty do potrzeb interesariuszy rewitalizacji, w Bytomiu nie tylko przeprowadzono badanie jakości życia obejmujące wyjaśnianie przyczyn i mechanizmów trwania lub pogłębiania się negatywnych zjawisk społecznych na obszarze rewitalizacji oraz ewaluację wpływu dotychczas realizowanych projektów dedykowanych przedsiębiorcom na terenie Bytomia, ale poszukiwano nowych form i pomysłów na projekty społeczne – służył temu konkurs na innowacje społeczne.

Ideą konkursu było wyłonienie innowacyjnych pomysłów na projekty społeczne, dopasowane do potrzeb miasta. W regulaminie wyróżniono 10 kategorii obejmujących m.in. działania na rzecz rozwoju usług mieszkalnictwa wspieranego, rozwoju usług opiekuńczych, kompleksowe programy integracji społecznej i zawodowej osób niepełnosprawnych, działania w zakresie podniesienia jakości i dostępności usług wsparcia rodziny czy działania na rzecz integracji osób, rodzin, grup wykluczonych i zagrożonych wykluczeniem społecznym. Za przedsięwzięcia o charakterze innowacyjnym uważane były rozwiązania nowatorskie w dotychczasowej praktyce funkcjonowania miasta. Założeniem Konkursu był wybór 10 prac konkursowych – w każdej kategorii konkursowej miały zostać nagrodzone maksymalnie 3 prace konkursowe, na autorów wybranych pomysłów czekała nagroda pieniężna w wysokości 10.000,00 zł brutto.

W odpowiedzi na konkurs wpłynęło 39 wniosków o dopuszczenie do udziału. Do oceny zakwalifikowano 29 prac konkursowych. Finalnie nagrodzono 10 innowacji w 7 kategoriach, których autorami były osoby fizyczne oraz osoby prawne, w tym fundacja. W dniu 7 maja 2018 r. podpisano umowy przeniesienia praw autorskich z autorami zwycięskich prac. Nagrody wypłacone zostały po udzieleniu przez autorów koncepcji konsultacji merytorycznych dotyczących zakresu projektów na rzecz organizacji pozarządowych, które będą realizować projekty w obszarze włączenia społecznego na podstawie zwycięskich innowacji. Na podstawie nagrodzonych prac organizacje pozarządowe opracowały wnioski o dofinansowanie projektów ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014-2020, Poddziałania 9.1.3 Programy aktywnej integracji osób i grup zagrożonych wykluczeniem społecznym – OSI oraz Poddziałania 9.2.3 Rozwój usług społecznych i zdrowotnych – OSI. Decyzją Zarządu Województwa Śląskiego dofinansowanie uzyskało 5 projektów: „Życie osób niepełnosprawnych w korelacji z przyrodą – aktywizacja społeczna w ramach Dziennego Domu Pomocy”, „Program Opieki Wytchnieniowej”, „Biblioteka Narzędzi – FabLab Bytom”, „Program Aktywności Lokalnej FAMILY TIME – aktywni i zintegrowani”, „Agenda Bytomska”.

Materiały do pobrania:

Dokumenty związane z organizacją konkursu na innowacje społeczne (ZIP 1 MB)

Współpraca z NGO i aktywizacja mieszkańców

Jednym z ważniejszych czynników dla powodzenia procesów rewitalizacyjnych jest zaangażowanie podmiotów tych działań, czyli przede wszystkim mieszkańców obszaru rewitalizacji, przedsiębiorców i przedstawicieli organizacji pozarządowych. Na etapie planowania działań rewitalizacyjnych zostali oni poproszeni o głos w sprawie zmian w Bytomiu. Dzisiaj oczekują informacji i możliwości włączenia się w działania.W Bytomiu postawiono na skuteczną komunikację, działania edukacyjne oraz współpracę z trzecim sektorem. Pilotaż stał się także okazją do przetestowania nowatorskich rozwiązań, tj. fundusz regrantingowy, planowanie w formule planning for real czy konkurs na innowacje społeczne.

Aby skutecznie docierać z informacją o rewitalizacji i planowanych działaniach w Bytomiu, jednocześnie angażować lokalne organizacje pozarządowe uruchomiono punkt informacji o rewitalizacji. Punkt miał swoją siedzibę na obszarze rewitalizacji, początkowo w podobszarze Rozbark przy Bytomskim Teatrze Tańca i Ruchu ROZBARK, a od marca 2018 r. punkt działał w centrum miasta – w Biurze Promocji Bytomia przy Rynku 7. Punkt nie tylko udzielał podstawowych informacji o rewitalizacji, ale prowadzące go lokalne NGO organizowało specjalistyczne doradztwo m.in. prawne, urbanistyczno-architektoniczne, szkolenia, pomoc przy pisaniu wniosków na realizacje projektów, a także udzielało granty na realizację niewielkich finansowo projektów. Punkt kompleksowo wspierał rewitalizacyjne inicjatywy mieszkańców, inicjował i pomagał zawiązywać grupy nieformalne, pomagał w wypracowaniu inicjatyw od przelania pomysłu na papier do momentu ich zrealizowania. Narzędziami pracy wypracowanymi w ramach działalności punktu były także planner NGO czyli kalendarz dla organizacji pozarządowych, bank wolonatriatu i usług sąsiedzkich. Obecnie funkcję punktu informacyjnego dotyczącego rewitalizacji pełni Wydział Strategii, Funduszy Europejskich i Obsługi Inwestora Urzędu Miejskiego w Bytomiu.

Ważnym elementem procesu aktywizacji mieszkańców były mikrodotacje. Konkurs na mikrodotacje w Bytomiu prowadzony był w oparciu o koncepcję funduszu regrantingowego. Regranting to sposób kontraktacji zadań publicznych, w ramach którego, środki otrzymane w formie dotacji przez podmiot operatora (którym w Bytomiu były organizacje prowadzące punkt informacji o rewitalizacji) są rozdystrybuowane również w formie dotacji (grantów) podmiotom lub osobom odpowiedzialnym za ich spożytkowanie. W Bytomiu przetestowano tę formułę na obszarze pilotażowym. Dostępna w pilotażu pula środków wynosiła 100 tys zł. W czasie trwania projektu pilotażowego udzielono 27 mikrodotacji. Wśród dofinansowanych przedsięwzięć znalazły się m.in.: spotkania sąsiedzkie, zajęcia dla seniorów, warsztaty taneczne, warsztaty ekologiczne, zajęcia dla rodziców wspomagające proces wychowawczy, uporządkowanie terenów wspólnot mieszkaniowych oraz przestrzeni publicznych, stworzenie ogrodu czy renowacja szyldu. Obecnie miasto przeznacza 100 tys zł na mikrodotacje dla całego obszaru rewitalizacji, komórką Urzędu Miejskiego odpowiedzialną za dystrybucję środków jest Biuro Organizacji Pozarządowych.

Aby wspomóc mieszkańców obszaru pilotażowego w przygotowaniu własnych inicjatyw, obok działalności punktu informacyjnego, przeprowadzono w każdym kwartale pilotażowym warsztaty projektowe z wykorzystaniem metody planning for real, a także zrealizowano 10 inicjatyw społecznych. Doświadczenia z realizowanych działań oraz propozycje rozwiązań dla obszaru pilotażowego spisano w publikacji „Plan działania dla podobszaru pilotażowego”.

Materiały do pobrania:

• Narzędzia pracy punktu informacji o rewitalizacji (Koncepcja wdrożenia mechanizmu regrantingowego, Planner NGO. Zasady funkcjonowania kalendarza bytomskich Organizacji Pozarządowych, Regulamin Banku Wolontariat, Regulamin Banku Wzajemnych Usług Sąsiedzkich  (ZIP 2 MB)
• Publikacja – Plan działania dla obszaru pilotażowego (PDF 2 MB)

Zdjęcia z realizacji inicjatywy społecznej – zagospodarowanie podwórka przy Żeromskiego 20

Dobra komunikacja to podstawa

Ponieważ dobra komunikacja to podstawa w działaniach rewitalizacyjnych, w Bytomiu zaproponowano całościową kampanię wspierającą proces rewitalizacji, aby uspójnić przekaz o efektach i sposobie realizacji przedsięwzięć. W podręczniku znajdują się wytyczne do komunikacji z konkretnymi grupami docelowymi działań rewitalizacyjnych. Znajdują się w nim także plany marketingowe wybranych projektów, realizowanych pod marką „Bytom odNowa”, które mogą stanowić kanwę projektowania komunikacji dla następnych.

Obok działań z zakresu promocji w Bytomiu opracowano pakiet broszur informacyjnych dedykowanych poszczególnym grupom interesariuszy – m.in. adresowanych do seniorów, wspólnot mieszkaniowych, organizacji pozarządowych, przedsiębiorców – oraz typom działań – m.in. inicjatywy lokalne, partnerstwo przy realizacji projektów, projekty związane z remontem kamienic mieszkalnych. Dla najmłodszych (przedszkolaków i uczniów klas 1-3 i 4-8) oraz młodzieży przygotowane zostały pakiety edukacyjne wyjaśniające istotę działań rewitalizacyjnych oraz budujące współodpowiedzialność za rozwój Bytomia. Miasto wydaje także kwartalną gazetkę o rewitalizacji miasta.

Materiały do pobrania:

Plan działania w zakresie edukacji, komunikacji społecznej, partnerstwa inwestycyjnego i promocji rewitalizacji miasta Bytom. Podręcznik wdrożenia dla realizatorów projektów (PDF 11 MB)

Pakiet broszur informacyjnych (ZIP 91 MB) (Broszura „Co ja będę miał z procesu rewitalizacji?”, Broszura „Co mi dadzą projekty Bytomskich Mieszkań?”, Broszura „Co przedsiębiorca powinien wiedzieć o rewitalizacji?”, Broszura „Poradnik o rewitalizacji dla organizacji pozarządowych”, Broszura „Czy senior może włączyć się w rewitalizację?”, Broszura „Rewitalizacja dla wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych”, Broszura „Partnerstwa dla realizacji wspólnych projektów”, Broszura „Rozbark – tu się dzieje! Pierwszy przewodnik po rewitalizacji w Bytomiu”)

Karty informacyjne o inicjatywie lokalnej  (ZIP 53 MB)

Pakiety edukacyjne (ZIP 38 MB) (Pakiet edukacyjny dla przedszkolaków: „Poznajemy trudne słowa – czyli co to jest rewitalizacja?”, Pakiet edukacyjny dla uczniów klas 1–3: „Poznajemy trudne słowa – czyli co to jest rewitalizacja?”, Pakiet edukacyjny dla przedszkolaków i uczniów klas 1–3: „Moje miasto Bytom”, Pakiety edukacyjne dla uczniów klas 4–8: „Zostań prezydentem Bytomia – zaprojektuj Bytom” i „Co wiem o rewitalizacji?”, Pakiet edukacyjny dla uczniów szkół ponadpodstawowych: „Rewitalizacja w moim mieście”)

Więcej informacji o projekcie i rewitalizacji w Bytomiu dostępne są w lokalnej bazie wiedzy: bytomodnowa.pl

Pilotaż rewitalizacji w Bytomiu - film

Obejrzyj film i zainspiruj się do działania. Projekt pilotażowy w Bytomiu realizowany ze środków POPT 2014-2020, miał na celu wsparcie miasta w przygotowaniu procesu rewitalizacji, po to aby BYTOM odNOWA stał się atrakcyjnym miejscem do życia. Gminny Program Rewitalizacji, Komitet Rewitalizacji, Specjalna Strefa Rewitalizacji, dziesiątki warsztatów i spotkań z mieszkańcami, z organizacjami pozarządowymi i biznesem, badania ankietowe, nowa polityka mieszkaniowa i rozwój inicjatyw społecznych – w ciągu trzech lat wykonano ogrom pracy, by można było rozpocząć zmiany w mieście.