Finansowanie rewitalizacji

Wypracowanie modelowych rozwiązań w zakresie finansowania działań rewitalizacyjnych.

Przykładowe pod tematy:

zawieranie partnerstw publiczno-prywatnych na rzecz finansowania rewitalizacji;
angażowanie inwestorów prywatnych w finansowanie rewitalizacji;
angażowanie wspólnot i spółdzielni mieszkaniowych w finansowanie rewitalizacji;
tworzenie wieloletnich programów finansowych, wieloletnich planów inwestycyjnych, budżetów samorządów w celu zapewnienia finansowania działań rewitalizacyjnych ze środków samorządowych;
koncepcje pozyskiwania różnych źródeł finansowania, ze szczególnych uwzględnieniem różnorodnych środków europejskich.

Obligacje przychodowe instrumentem finansowania rewitalizacji

Czym są obligacje przychodowe?

Obligacje przychodowe są jednym z instrumentów (zwrotnych) zarządzania długiem publicznym zdefiniowanym w art. 4 ustawy z dnia 15 stycznia 2015 r. o obligacjach (Dz. U. 2015 poz. 238 z późn. zm.). Istota obligacji przychodowych została określona w art. 24 ust. 1 ustawy jako zapewnienie obligatariuszom prawa pierwszeństwa do zaspokojenia roszczeń z określonych przychodów emitenta oraz z określonego majątku emitenta. Mogą to być zarówno przychody i majątek przedsięwzięć, które zostały sfinansowane w całości lub w części ze środków uzyskanych z emisji obligacji, lub z innych przedsięwzięć określonych przez emitenta.

Zgodnie z art. 25 ust. 1 pkt 1 ustawy emitentem obligacji przychodowych może być jednostka samorządu terytorialnego. Emisja obligacji musi być poprzedzona uchwałą o emisji obligacji przychodowych. Art. 25 ust. 2 ustawy określa zakres informacji, które należy określić w uchwale:

przedsięwzięcie, z którego obligatariusze mają prawo zaspokoić swoje roszczenia z pierwszeństwem wobec innych wierzycieli emitenta,
sposób obliczenia przychodów z przedsięwzięcia,
informacja, do jakiej części przychodów z przedsięwzięcia lub majątku przedsięwzięcia przysługuje obligatariuszom uprawnienie, o którym mowa w art. 24 ust. 1.

Uchwała o emisji obligacji przychodowych może określać więcej niż jedno przedsięwzięcie. Emitent może ograniczyć swoją odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z obligacji przychodowych do kwoty przychodów lub wartości majątku przedsięwzięcia, do których obligatariuszom przysługuje uprawnienie wynikające z art. 24 ust. 1, chociaż nieograniczona odpowiedzialność emitenta obligacji przychodowych podwyższa ich wiarygodność.

Emisja obligacji – kolejność działań

Zdefiniowanie źródła przychodów stanowiących zabezpieczenie obligacji przychodowych.
Przyjęcie uchwały dotyczącej emisji obligacji przychodowych, zasad ich zbywania, nabywania i wykupu wraz ze wszystkimi niezbędnymi jej elementami.
Skierowanie do banków zaproszenia do składania ofert na agenta emisji.
Wybór agenta emisji (oferty najkorzystniejszej oraz ewentualne negocjacje z bankiem).
Podpisanie umowy dotyczącej organizacji emisji obligacji przychodowych.
Opracowanie przez agenta emisji memorandum informacyjnego.

Korzyści wynikające z emisji obligacji przychodowych jako źródło finansowania przedsięwzięć gminnych

Obligacje przychodowe dają gminie możliwość elastycznego dostosowywania emisji do potrzeb oraz terminów ich spłat. Obligacje przychodowe pozwalają na zaciągnięcie długoterminowych zobowiązań, z okresem spłaty nawet do 25 lat. W ten sposób stają się one idealnym instrumentem finansowania inwestycji o długim okresie zwrotu, które nie są nastawione wyłącznie na generowanie zysku.

Emitując obligacje przychodowe, gmina ma wpływ na ustalenie wielu parametrów emisji, w szczególności:

wielkości transz,
daty zapadalności,
harmonogramu wykupów,
okresów karencji w wykupach.

Dzięki temu gmina sama decyduje o głównych aspektach operacji finansowej, co jest dokładną odwrotnością sformalizowanego trybu kredytowego. Wysoki stopień zaufania banków w stosunku do finansowania inwestycji w drodze emisji obligacji przychodowych oraz postrzeganie przedsięwzięć finansowanych z obligacji przychodowych jako projektów o niskim ryzyku kredytowym z uwagi na zaangażowanie w nie jednostek samorządu terytorialnego, jak również świadczone w ramach finansowanego przedsięwzięcia usługi, charakteryzują się dużą przewidywalnością przychodów i kosztów oraz zdecydowanie niskim ryzykiem niepowodzenia. Dlatego obligacje przychodowe są tańsze niż inne dostępne formy zadłużania się.

Ponadto niewątpliwą korzyścią wynikającą z emisji obligacji przychodowych jest także obniżenie indywidualnego wskaźnika zadłużenia w kolejnych latach, ponieważ zgodnie z art. 243a ustawy o finansach publicznych (Dz. U. 2016 poz. 1870 z późn. zm.) środki, o których mowa w art. 26 ust. 2 ustawy o obligacjach, ani świadczenia emitenta należne obligatariuszom uprawnionym z obligacji przychodowych nie uwzględnia się przy ustalaniu ograniczeń zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego, o których mowa w art. 243.

Dodatkowo specyfika instrumentu finansowania, jakim jest obligacja przychodowa, pozwala na przesunięcie ciężaru wykonania pewnych czynności, jakie zazwyczaj leżą po stronie finansowanego, na podmiot finansujący. Taką rolę spełnia agent emisji, którym jest bank obejmujący obligacje. Także procedura przygotowania emisji obligacji przychodowych jest mniej sformalizowana oraz krótsza od procedury aplikowania o kredyt.

Emisja obligacji przychodowych przez Miasto Wałbrzych

Miasto Wałbrzych podjęło się emisji obligacji przychodowych w 2015 r. podejmując Uchwałę nr VIII/112/2015 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 25 maja 2015 r. w sprawie emisji obligacji przychodowych Gminy Wałbrzych oraz określenia zasad ich zbywania, nabywania i wykupu. W uchwale Gmina Wałbrzych zobowiązywała się do emisji obligacji przychodowych na łączną kwotę 38 mln zł. Środki uzyskane z emisji przeznaczone zostały na refinansowanie kosztów realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego polegającego na modernizacji i budowie komunalnych budynków mieszkalnych. Emisja została zaplanowana na 15 lat, ostateczny termin wykupu obligacji nastąpi nie później niż do dnia 20 grudnia 2030 roku.

W roku 2016 podjęto trzy uchwały zmieniające zapisy Uchwały nr VIII/112/2015 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 25 maja 2015 roku, rozszerzając ją o nowe przedsięwzięcia oraz planując na ich sfinansowanie dodatkową emisją obligacji na łączną kwotę 66.700.000 zł:

Emisja obligacji przychodowych ma pozwolić na realizację zadań inwestycyjnych (modernizacja i budowa komunalnych budynków mieszkalnych, przebudowa dróg, wiaduktu i mostu, budowa centrum przesiadkowego, rozbudowa systemów zarządzania ruchem), dla których Gmina Wałbrzych pozyskała środki zewnętrzne oraz których realizacja jest niezbędna ze względu na konieczność dostosowania do obowiązujących przepisów prawa.

Gmina Wałbrzych wyemitowała 94 700 sztuk obligacji o wartości nominalnej 1 000 zł każda, na łączną kwotę 94 700 000 zł, w tym:

w 2015 roku na kwotę 38 000 000 zł,
w 2016 roku na kwotę 24 700 000 zł,
w 2017 roku na kwotę 32 000 000 zł.

Gmina Wałbrzych w Uchwale Nr XXIV/337/2016 z dnia 9 czerwca 2016 r. obok wprowadzenia nowych zadań inwestycyjnych, zaproponowała także zrefinansowanie obligacjami przychodowymi kredytów zaciągniętych w latach ubiegłych na przedsięwzięcia, które mogłyby być sfinansowane w ramach emisji obligacji przychodowych. Refinansowanie to miało spowodować spłatę i wykup obligacji w roku 2015 w kwocie wyższej, niż ta jaka mogła być spłacona i wynikała z indywidualnego wskaźnika zadłużenia wyliczonego na podstawie art. 243 ustawy o finansach publicznych. Niestety Regionalna Izba Obrachunkowa zakwestionowało możliwość restrukturyzacji zadłużenia, ponieważ nie dopuszczają tego wprost przepisy ustawy o finansach publicznych. Uchwałą nr XXVI/355/2016 z dnia 12 lipca 2016 r. Gmina zrezygnowała z emisji obligacji przychodowych na spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań. Kolejna uchwała nr XXXIV/411/2016 z dnia 22 grudnia 2016 r. wynikała z konieczności dostosowania zasobu lokalowego (z którego pozyskiwane są przychody do wykupu obligacji) do stanu faktycznego. Gmina Wałbrzych w ramach projektu pilotażowego rozwijać będzie narzędzia finansowe związane z finansowaniem inwestycji miejskich z uwzględnieniem przede wszystkim działań rewitalizacyjnych.

Doświadczenia Wałbrzycha wskazują na ograniczenia gospodarki finansowej gminy, wynikające z art. 243 ustawy o finansach publicznych, który - z kolei - nie daje możliwości jednostkom samorządu terytorialnego wcześniejszych spłat kredytów i pożyczek oraz wykupu obligacji w ramach tzw. restrukturyzacji zadłużenia. Uzyskanie przez jednostkę samorządu terytorialnego na rynku tańszego instrumentu, skutkowałoby oszczędnością wydatków bieżących na obsługę długu i mogłoby zostać wykorzystane w celu restrukturyzacji długu poprzez spłatę droższych zobowiązań. Oznaczałoby to realizację rozchodów wyższych, niż te, które są w kwocie mieszczącej się w indywidualnym wskaźniku na dany rok. Ustawa wręcz zakazuje uchwalenia wieloletniej prognozy finansowej z naruszeniem art. 243. Wskazane zatem byłoby, aby nastąpiła zmiana, w zakresie art. 243, która dawałaby możliwość dokonania restrukturyzacji długu przez samorządy, poprzez "zamianę" jednego tytułu dłużnego (droższego) na drugi (tańszy) bez procedowania tej "zamiany" jako spłaty danej części długu.

Finansowanie działań rewitalizacyjnych w małej skali

Dlaczego działania w małej skali są ważne?

Wiele osób łączy termin rewitalizacja z wielkimi projektami, które trwają wiele lat i zmieniają całkowicie wygląd przebudowanej części miasta. Tymczasem z punktu widzenia społeczności zamieszkującej rewitalizowany obszar ważniejsze w codziennym życiu stają się małe działania, np. powstanie ogrodu społecznościowego, remont podwórka, zaaranżowanie miejsca na małe kino letnie lub organizacja warsztatów z lepienia pierogów. Wspólne odnowienie fragmentu najbliższego otoczenia albo spędzenie czasu w miłej atmosferze integruje mieszkańców i daje nadzieję na poprawę warunków życia.

Gdy rewitalizacja obszaru trwa, część działań w małej skali realizują organizacje pozarządowe z samodzielnie pozyskanych środków albo nieformalne grupy sąsiedzkie z zebranych środków. Początki bywają jednak trudne. Dopiero kiedy zaczynają się rozmowy o rewitalizacji, powstaje program albo przygotowywane są większe działania, społeczność może łatwo zniechęcić się do procesu, którego realnych oznak nie obserwuje. Jeśli nawet ktoś z mieszkańców obszaru ma pomysł na działanie, trudno mu zgromadzić wokół siebie innych, którzy będą chcieli poświęcić swój czas albo pieniądze. Czasem potrzebny jest zewnętrzny impuls, aby pomysłodawcy mogli zrealizować swoje zamierzenia i zachęcić innych do udziału w mikrodziałaniach. Takim impulsem może być dofinansowanie działań rewitalizacyjnych w małej skali ze środków budżetu gminy. Forma tego dofinansowania może być zróżnicowana i jej wybór zależy od lokalnych uwarunkowań. Poniżej przedstawiono dostępne możliwości:

program mikrograntów na przykładzie Wałbrzycha (otwarty konkurs ofert),
mechanizm regrantingu na przykładzie Bytomia,
inicjatywę lokalną na podstawie doświadczeń Opola Lubelskiego,
inicjatywę lokalną oraz mikrogranty jako uzupełniające się elementy na przykładzie Warszawy.

Od lokalnej praktyki współpracy z organizacjami pozarządowymi, grupami nieformalnymi i mieszkańcami oraz wielkości dostępnych środków zależy wybór konkretnej procedury. Warto przewidzieć, jakie korzyści i ograniczenia wiążą się z nimi, aby wybrać najkorzystniej.

Wałbrzych – program mikrograntów

W Wałbrzychu ogłoszono otwarty konkurs ofert na realizację zadań publicznych z zakresu wspierania działań aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnej na całym obszarze rewitalizacji wskazanym w Uchwale nr XIX/285/2016 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 29 marca 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji miasta Wałbrzycha. Ponieważ obszar rewitalizacji składa się z 6 podobszarów, dla każdego z nich wyodrębniono zadanie z pulą środków, zależną od liczby mieszkańców. Łącznie na wsparcie zadań w 2017 r. przewidziano 60 000 zł. Analogiczna kwota zostanie przeznaczona na mikrogranty także w 2018 r. Wsparcie pochodzi z budżetu projektu pilotażowego pn. „Finansowe i planistyczne narzędzia w programowaniu i wdrażaniu Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha” współfinansowanego ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020.

W każdym z podobszarów minimalna kwota przeznaczona na realizację inicjatywy lokalnej wyniosła 500 zł, natomiast maksymalna kwota - 3 000 zł. Konkurs był promowany w lokalnej prasie i telewizji, na portalach społecznościowych oraz na stronach Urzędu Miasta. Wydano także folder informacyjny (PDF 3 MB) Mikrogranty na aktywizację i rozwój społeczności lokalnej obszaru rewitalizacji miasta Wałbrzycha, w którym w przystępny sposób przekazano wymagania wobec wnioskodawców, kryteria oceny, szczegóły dotyczące finansowania projektu oraz przedstawiono przykładowo uzupełniony wniosek projektowy.

Wybór formuły otwartego konkursu ofert sprawił, że o projekty mogły wnioskować wyłącznie organizacje pozarządowe lub podmioty wymienione w art.3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działaniu pożytku publicznego i wolontariacie. Skierowano go przede wszystkim do początkujących organizacji pozarządowych, chcąc zapewnić im lepsze warunki do funkcjonowania na obszarze rewitalizacji.

Wśród konkursów ogłoszonych przez Prezydenta Miasta znalazł się konkurs na realizację zadania publicznego z zakresu wspierania działań aktywizacji i rozwoju społeczności lokalnej, przewidzianego do realizacji w 2017 roku. W regulaminie konkursu określono jako kryterium dostępu konieczność realizacji co najmniej dwóch poddziałań wynikających z celów Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025, tj.:

rozwijanie partnerstw sąsiedzkich w obszarze rewitalizowanym,
zachęcanie mieszkańców podobszarów rewitalizacji do podejmowania oddolnych działań na rzecz dobra wspólnego,
wspieranie integracji społeczności na poziomie lokalnym,
wykorzystywanie lokalnej infrastruktury i zasobów,
poszukiwanie i rozwijanie innowacyjnych rozwiązań problemów społecznych,
wzmacnianie oraz pobudzanie do aktywności lokalnych liderów.

Dodatkowym wymogiem była konieczność opracowania i realizacji projektu z grupą co najmniej 10 mieszkańców z obszaru rewitalizacji w Wałbrzychu. Działania miały aktywizować lokalną społeczność, promować ideę dobra wspólnego. Należało jednoznacznie wykazać, że odbiorcy projektu potrzebują go, a także wskazać mierzalny cel i rezultaty, które zostaną osiągnięte. Ważne było uruchomienie różnorodnych potencjałów podobszarów – zaangażowania mieszkańców, przypomnienie lokalnych tradycji i historii, zwrócenie uwagi na naturalne zasoby (m.in. otoczenie budynków). Projekty nie mogły mieć komercyjnego charakteru. Nie wchodziły w grę także jednorazowe imprezy (festyn, piknik).

W wyniku naboru w 2017 r. wyłoniono 23 mikrogranty, które objęły m.in. następujące działania:

uporządkowanie i ukwiecenie podwórzy kamienic,
uporządkowanie i ukwiecenie zielonych skwerów,
konkurs na logo dzielnicy Podgórze.

Na szczególną uwagę zasługuje inicjatywa partnerska Stowarzyszenia Edukacyjno-Wychowawczego Ziemi Wałbrzyskiej „AZYMUT”, ZHP Hufca Ziemi Wałbrzyskiej oraz Straży Miejskiej w Wałbrzychu dotycząca zamalowywania graffiti na kamienicach we wszystkich podobszarach rewitalizacji. Stowarzyszenie wspólnie ze Strażą Miejską wytypowało budynki wymagające renowacji, po czym z Plastykiem Miejskim i Konserwatorem Zabytków uzgodniło kolorystykę farb. W kolejnym etapie organizatorzy akcji uzyskali zgody zarządców budynków na wykonanie prac. Dodatkowo nawiązali współpracę z Miejskim Zarządem Budynków Sp. z o.o. w Wałbrzychu w celu uzyskania wsparcia technicznego. Harcerze razem z liderami lokalnymi oraz wspólnotami sąsiedzkimi włączali mieszkańców do tej inicjatywy. Efektem inicjatywy jest naprawa elewacji w około 60 budynkach we wszystkich podobszarach rewitalizacji Wałbrzycha oraz aktywizacja społeczna i nawiązanie relacji między starszymi mieszkańcami kamienic a harcerzami.

Zastosowanie funduszu regrantingowego w rewitalizacji Bytomia

W Gminnym Programie Rewitalizacji. Bytom 2020+ przewidziano pilotażowy program grantowy pn. „Bytomski Fundusz Regrantingowy”. Szczegółową koncepcję (PDF 5 MB) mechanizmu pn. Koncepcja wdrożenia mechanizmu regrantingowego dla organizacji pozarządowych w Bytomiu, wypracował partner społeczny wyłoniony w otwartym konkursie ofert wspólnie ze środowiskiem lokalnym w trakcie debaty poświęconej funduszowi regrantingowemu, jego potencjalnym beneficjentom i zakresowi wspieranych działań. Jako główny cel określono rozwój i pobudzenie aktywności społecznej i obywatelskiej mieszkańców oraz organizacji pozarządowych z terenu Bytomia. Jego realizacja odbywa się poprzez cztery typy działań:

wspieranie i upowszechnianie otwartych i aktywnych postaw obywatelskich,
uwrażliwienie na potrzeby najbliższego otoczenia,
wspieranie i promowanie wolontariatu, w celu budowy tożsamości i spójności społecznej,
transfer dobrych praktyk i doświadczeń między subregionami.

Regranting to alternatywny sposób finansowania zadań publicznych. Podmiot publiczny wybiera do realizacji zadania operatora, odpowiadającego za wybór do finansowania działań w małej skali oraz przeprowadzającego kontrolę ich realizacji i osiągniętych efektów. W Bytomiu do zadań operatora należą:

opracowanie dokumentacji konkursowej, w tym generatora wniosków funduszu regrantingowego,
przeprowadzenie konkursu na mikrodotacje,
rozliczenie realizacji całości zadania,
prowadzenie punktu informacyjno-doradczego w zakresie przygotowania ofert oraz dla realizatorów projektów w okresie ich realizacji,
przeprowadzenie spotkań informacyjnych dla wnioskodawców.

Wybór operatora następuje na zasadach przewidzianych w art. 14 ust. 1a, a następnie wybór realizatorów projektów zgodnie z art. 16a ustawy w ustawie z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działaniu pożytku publicznego i wolontariacie. W Bytomiu wyboru operatora dokonuje Prezydent Miasta na podstawie rekomendacji Komisji Konkursowej. Tryb powołania i zasady działania Komisji Konkursowej szczegółowo określone zostały w Programie współpracy Miasta z organizacjami pozarządowymi na 2017 roku przyjętym Uchwałą Nr XXXII/421/16 Rady Miejskiej w Bytomiu z dnia 24 października 2016 r. Operatorem może być organizacja pozarządowa lub podmiot wymieniony w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działaniu pożytku publicznego i wolontariacie. Dodatkowymi wymogami są doświadczenie w realizacji zadań publicznych oraz wspieraniu sektora organizacji pozarządowych i/lub grup nieformalnych.

Operator będzie przekazywał środki w postaci mikrodotacji dwóm typom organizacji pozarządowych:

planującym samodzielną realizację projektu,
pełniącym funkcję opiekuna, tj. realizującym projekty wspierające przedsięwzięcia wykonywane/ podejmowane i prowadzone przez grupy nieformalne.

Konkurs na mikrodotacje jest promowany w lokalnej prasie, mediach społecznościowych oraz na portalu poświęconym rewitalizacji. Mikrodotacje można przeznaczyć na dofinansowanie projektów realizowanych na terenie objętym Gminnym Programie Rewitalizacji. Bytom 2020+. Mogą być one przeznaczone na:

niewielkie projekty infrastrukturalne, np. montaż elementów małej architektury, drobne remonty np. klatek schodowych, zakup materiałów do drobnych prac remontowych, modernizacyjnych, urządzania zieleni, podwórek – o maksymalnej wartości 5000 zł,
projekty społeczne m.in. wydarzenia lokalne, spotkania sąsiedzkie - o maksymalnej wartości 2500 zł.

Należy zwrócić szczególną uwagę na fakt, iż od realizatora projektu nie jest wymagane wniesienie wkładu własnego przy ubieganiu się o mikrodotacje. W pierwszym roku pilotażu programu przewidziano na jego finansowanie środki w wysokości 100 000 zł rocznie, przy czym w kolejnych latach pula ta ma się zwiększyć do kwoty 200 000 zł/rok. Środki te pochodzą w części z budżetu projektu pilotażowego pn. „Bytom Odnowa – innowacyjne projekty mieszkaniowe i rozwój inicjatyw społecznych” współfinansowanego ze środków Funduszu Spójności w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna na lata 2014-2020. Realizatorzy zakładają dokapitalizowanie Programu zewnętrznymi środkami np. w oparciu o umowy sponsorskie, a także bezpłatną realizację usług na zasadzie wolontariatu. Po zakończeniu pilotażowego wdrażania Programu, na podstawie sprawozdania operatora zostanie opracowana finalna koncepcja funduszu regrantingowego.

Zastosowanie inicjatywy lokalnej w rewitalizacji Opola Lubelskiego

Władze Opola Lubelskiego wspierają rewitalizację przy pomocy inicjatywy lokalnej, której zasady określono w Uchwale Nr XXXVI/252/2017 Rady Miejskiej w Opolu Lubelskim z dnia 11 sierpnia 2017 r. Inicjatywy nie ograniczono co prawda do obszaru rewitalizacji określonego w Uchwale nr XX/130/2016 Rady Miejskiej w Opolu Lubelskim z dn. 17 czerwca 2016 r. w sprawie wyznaczenia obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji gminy Opole Lubelskie, ale w ocenie przedstawianych wniosków dodatkowo punktowane są projekty:

zgodne z Gminnym Programem Rewitalizacji Gminy Opole Lubelskie na lata 2017-2024,
realizowane na obszarze rewitalizacji,
zgodne z celami tematycznymi rewitalizacji,
angażujące w realizację inicjatywy lokalnej interesariuszy z obszaru rewitalizacji, w tym: podmioty prowadzące bądź zamierzające prowadzić działalność gospodarczą na obszarze rewitalizacji, mieszkańcy obszaru rewitalizacji, organizacje pozarządowe działające na obszarze rewitalizacji.

Wnioski o realizację zadań opiniuje powołany przez Burmistrza Zespół ds. wspierania inicjatyw lokalnych. Grupę inicjatywną może stanowić minimum 25 mieszkańców gminy. Możliwe jest włączenie do grupy inicjatywnej osób niebędących mieszkańcami gminy, lecz występujących za pośrednictwem organizacji pozarządowych. Wnioski mogą składać też organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Elementem obowiązkowym w przypadku inicjatywy lokalnej jest wkład własny wnioskodawcy, który mogą stanowić:

środki finansowe zgromadzone przez grupę inicjatywną,
praca społeczna uczestników inicjatywy,
świadczenia rzeczowe – dokumentacja projektowa, kosztorysy inwestorskie, usługi transportowe, materiały do realizacji zadania.

Łączny budżet inicjatywy w 2017 r. obejmuje kwotę 50 000 zł, a na pojedyncze inicjatywy można pozyskać do 5 000 zł. Konkurs był promowany w lokalnej prasie, mediach społecznościowych oraz na stronach Urzędu Miasta, gdzie jest dostępny także regulamin naboru wniosków oraz formularze dokumentów.

Inicjatywa lokalna i regranting na przykładzie m.st. Warszawy

W Warszawie funkcjonuje rozbudowany system wsparcia finansowego inicjatyw oddolnych. Działania w małej skali wspierają dwa mechanizmy, których efekty uzupełniają się:

inicjatywa lokalna, w ramach której zbierane są wnioski o wsparcie lokalnych działań na terenie całej Warszawy, a wsparcie kierowane jest bezpośrednio do mieszkańców,
regranting, którego operatorem jest organizacja pozarządowa Stowarzyszenie CAL, prowadząca Centrum Społeczne Paca i wspierająca działania lokalne na obszarze rewitalizacji wskazanym w Zintegrowanym Programie Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku (ZPR). Mikrogranty przeznaczone są zarówno dla organizacji pozarządowych na obszarze rewitalizacji, grup nieformalnych i mieszkańców.

Koordynowaniem i wsparciem inicjatywy lokalnej obejmującej wszystkich mieszkańców Warszawy zajmuje się Zespół Inicjatyw Społecznych w Centrum Komunikacji Społecznej. Dodatkowo, w każdej dzielnicy zostali powołani koordynatorzy ds. inicjatywy lokalnej, którzy udzielają informacji związanych z pisaniem wniosków. Wsparcie inicjatywy lokalnej zapewnione jest również w projekcie „Warszawa Lokalnie”, którego celem jest zwiększenie aktywności mieszkańców Warszawy poprzez budowanie więzi sąsiedzkich, lokalnych i poczucia wspólnego celu.

Organizator zadbał również o właściwą promocję mechanizmu, m.in. opracowano identyfikujące ją logo, które należy dołączać do wszystkich materiałów drukowanych lub wydrukować w formie tabliczki znakującej miejsce wsparcia. Gdy wnioskodawca przygotuje i złoży wniosek, wyceniając swój wkład rzeczowy lub finansowy oraz określając, w jakiej części projektu potrzebują wsparcia, projekt podlega ocenie i może uzyskać dofinansowanie. To szansa na szybką realizację różnorodnych zamierzeń. Przykłady dotychczasowych inicjatyw pokazują, jak otwarta jest to forma wsparcia inicjatyw mieszkańców.

Jednym z nich jest „Zaokopowa 3 – nasze praskie podwórko”. W projekcie powstał plac zabaw, mieszkańcy zasadzili krzewy, zaaranżowali przestrzeń spotkań dla dorosłych towarzyszącą placowi zabaw dla dzieci. Odnowiono też zniszczone drzwi garażowe. Udział mieszkańców w sadzeniu i pielęgnacji krzewów, poczucie odpowiedzialności za zmienioną przestrzeń to bezcenne wartości. Kolejny przykład to „Praski Młodzieżowy Projekt Filmowy”. Młodzież VIII LO im. Władysława IV zrealizowała pełnometrażowy film fabularny o losach szkoły i jej najbliższego otoczenia. Wkładem rzeczowym była praca kamerzysty i asystenta, reżysera, scenografów, aktorów i statystów. Środki z dofinansowania wykorzystano na wypożyczenie sprzętu, bez którego młodzi artyści nie mogliby zrealizować swojego pomysłu. Inicjatywa lokalna jest dopasowana do możliwości inwestycyjnych mieszkańców. Wkładem własnym może być udostępnienie garażu, piwnicy, innych pomieszczeń, praca włożona w prace ogrodnicze, porządkowe czy wykonanie projektu. Im większy wkład rzeczowy, tym większe możliwości uzyskania dofinansowania np. na materiały, na które wspólnota mieszkaniowa, grupa sąsiedzka lub inna grupa nieformalna nie ma pieniędzy.

Pomysłodawcy działań w małej skali, którzy nie mają środków przeznaczonych na wkład własny, a ich pomysły dotyczą obszaru rewitalizacji, mogą skorzystać ze wsparcia w formie mikrograntów. Konkurs odbywa się w ramach realizacji zadania publicznego pod tytułem: „Prowadzenie Centrum Społecznego PACA w latach 2016–2018 oraz wspieranie działań lokalnych na terenie objętym Zintegrowanym Programem Rewitalizacji m.st. Warszawy do 2022 roku”, współfinansowanego ze środków m. st. Warszawy. W ramach zadania operator projektu ma obowiązek realizacji 12-tu edycji konkursu w latach 2016-2018 (4 edycje rocznie).

Celem konkursów jest wspieranie aktywności mieszkańców obszaru rewitalizacji Warszawy (dzielnice Praga-Południe, Praga-Północ, Targówek), w szczególności:

pobudzanie zaangażowania mieszkańców terenu objętego ZPR w sprawy lokalne,
zachęcanie mieszkańców terenu objętego ZPR do podejmowania oddolnych działań na rzecz dobra wspólnego,
zwiększenie aktywizacji społeczności sąsiedzkich,
wspieranie integracji społeczności na poziomie lokalnym,
wykorzystywanie lokalnej infrastruktury i zasobów,
poszukiwanie i rozwijanie innowacyjnych rozwiązań problemów społecznych.

Maksymalny czas na realizację zadania finansowanego w ramach minigrantów to 90 dni. Kwota wsparcia może wynosić od 100 zł do 2500 zł brutto. W ramach każdej edycji konkursu przeznaczona jest osobna pula środków dla każdej z dzielnic w wysokości 2.500 brutto (łącznie 7.500 zł brutto w ramach jednej edycji konkursu w 3 dzielnicach). Operator zapewnia promocję mikrograntów – spotkania z zainteresowanymi, plakaty, ogłoszenia w mediach społecznościowych i na stronach urzędów dzielnic. Publikuje także regulamin konkursu, wzór formularza zgłoszeniowego oraz sprawozdania z realizacji projektu.

Podsumowanie

Opisane przykłady ilustrują różne możliwości wsparcia działań w małej skali w procesach rewitalizacji miast. Działania tego typu posiadają wiele zalet – są niskobudżetowe, na ich efekty nie trzeba długo czekać, poprawiają jakość życia, zaangażowanie i integrację lokalnej społeczności. Dzięki małym projektom na poziomie lokalnym następuje budowa relacji między partnerami, którzy budują koalicje wokół procesów rewitalizacji.