Starachowice

Starachowice OD nowa – pomysł na lepsze życie w Starachowicach

Starachowice to obecnie blisko 48 tysięczne miasto położone w województwie świętokrzyskim. Natura i przemysł – te dwa słowa w najbardziej syntetyczny sposób określają ducha miasta i jego historię.Natura to wcinająca się między dwie puszcze rzeka Kamienna, od której „wszystko się zaczęło” i która napędzała rozwój miasta. Z drugiej strony górska natura rzeki, powodowała również trudne dla miasta  momenty – powodzie. Trudno mówić o rozwoju miasta bez miejsc pracy dla jego mieszkańców, a te dawał lokalny przemysł. I tu miały miejsce okresy prosperity Staropolskie Zagłębie Przemysłowe, Centralny Okręg Przemysłowy, Fabryka Samochodów Ciężarowych STAR, czy Specjalna Strefa Ekonomiczna. Ale także czasy kryzysu pomiędzy nimi: kryzys światowy, zawieruchy wojenne i transformacja ustrojowa. Właśnie transformacja ustrojowa odcisnęła silne piętno na Starachowicach. Duże bezrobocie, wysoka emigracja i upadek przemysłu nie wróżyły miastu dobrze. Miasto jednak powoli odbudowuje swoją pozycję i znajduje swój pomysł na siebie. Rewitalizacja jest ku temu milowym krokiem.

Proces rewitalizacji rozpoczął się w 2015 r, kiedy po pierwsze, miasto przygotowało podwaliny pod przyszłe działania, czyli delimitację obszaru rewitalizacji, a po drugie Starachowice jako jedne z 20 miast w Polsce otrzymało dotację w ramach konkursu Modelowa Rewitalizacja Miast na projekt „Starachowice OD nowa” czyli przygotowanie „modelowej” rewitalizacji, która będzie przykładem dla innych miast. Koncepcja projektu modelowego opierała się na synergii działania 3 „podmiotów”: przedsiębiorcy – mieszkańcy osiedla – organizacje pozarządowe. Oś merytoryczną rewitalizacji stanowiły działania wynikające z Gminnego Programu Rewitalizacji. Najważniejsze elementy koncepcji to:

• aktywizacja społeczna i zawodowa mieszkańców Osiedla Wzgórze,
• włączenie przedsiębiorców w proces rewitalizacji,
• remont infrastruktury.

Jako obszar pilotażowy wskazano fragment obszaru rewitalizacji wymagający najpilniejszej interwencji – czyli teren Starachowic Dolnych (Osiedle Wzgórze, Park Miejski, teren po dworcu kolejowym wraz z linią brzegową zbiornika Pasternik) oraz budynek „Pałacyk”.

Przygotowanie procesu rewitalizacji i pomysłu na całe miasto

Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Starachowice na lata 2016–2025 (dalej: GPR) został przyjęty uchwałą nr IV/1/2017 Rady Miejskiej w Starachowicach w dniu 31 marca 2017 r. Aby ten obszerny dokument był przystępny dla mieszkańców przygotowano jego skrótową i graficzną formę oraz corocznie opracowywany jest trzyletni plan działań GPR, gdzie wskazywane są kolejne działania wdrożeniowe.

Starachowicki GPR zawiera 4 główne cele odnoszące się do 19 potencjałów rozwojowych i 38 zjawisk problemowych. Cele zostały podzielone na 18 celów szczegółowych i 37 kierunków działań. Podstawowym elementem programu są jednak przedsięwzięcia rewitalizacyjne, których wskazano 58 – 38 podstawowych oraz 20 uzupełniających. Co najważniejsze jednak, GPR nie został odłożony na półkę, a jest „żywym” dokumentem, systematycznie i konsekwentnie realizowanym. Postępy w jego realizacji można śledzić dzięki przygotowywanym raportom rocznym. Przeprowadzona została także śródokresowa ewaluacja realizacji GPR. Głównym celem ewaluacji okresowej jest ocena aktualności i stopnia realizacji programu, w tym zwłaszcza jego celów.Ewaluacja ma odpowiadać na pytanie czy w świetle doświadczeń zdobytych w trakcie jego wdrażania program został prawidłowo skonstruowany, tj. czy prawidłowo formułuje cele i identyfikuje działania służące osiągnięciu tych celów.

Po opracowaniu GPR, władze miasta stwierdziły, że warto zaktualizować ogólne cele rozwoju miasta uwzględniając proces rewitalizacji. Strategia Rozwoju Gminy Starachowice na lata 2018-2027 stanowi nadrzędny dokument w zakresie wytyczania kierunków rozwojowych miasta oraz wyznaczenia obszarów planowania strategicznego i przypisanych im celów oraz działań. Zarówno cele, jak i działania zaplanowane w ramach Strategii bezpośrednio nawiązują do potrzeby prowadzenia działań rewitalizacyjnych. Sytuacja ta z jednej strony pozwala na prowadzenie spójnych działań, a z drugiej ułatwia uzyskanie dofinansowania na planowane projekty rewitalizacyjne.

Przygotowanie Strategii oraz realizacja GPR wiązała się z przeprowadzeniem kompleksowej diagnozy całego miasta obejmującej:

• badania społeczne wśród NGO i przedsiębiorców,
• analizę sfer usług i handlu na obszarze rewitalizacji,
• badania społeczne wśród mieszkańców obszaru rewitalizacji.

Komplet analiz pozwolił rozpoznać i nazwać problemy miasta, jak i jego potencjały. Opracowane na podstawie badań i diagnoz Strategia i program rewitalizacji pozwalają określić i realizować spójną wizję rozwojową dla Starachowic.

Materiały do pobrania:

• Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Starachowice na lata 2016–2025 (PDF 8 MB)
• Gminny Program Rewitalizacji dla Gminy Starachowice na lata 2016–2025 w skrócie (PDF 35 MB)
• Plany działań GPR (ZIP 503 KB)
• Raporty roczne z realizacji GPR (ZIP 6 MB)
• Raport z ewaluacji śródokresowej GPR (PDF 563 KB)
• Strategia Rozwoju Gminy Starachowice na lata 2018-2027 (PDF 3 MB)
• Strategia Rozwoju Gminy Starachowice na lata 2018-2027 wersja skrócona (PDF 19 MB)
• Raporty z diagnozy miasta (ZIP 9 MB)

Partycypacja społeczna w procesie rewitalizacji

Partycypacja społeczna to najprościej mówiąc aktywny udział w wydarzeniach, które dotyczą mieszkańców, czyli możliwość zabierania głosu, uczestniczenia w działaniach i decyzjach. Udział mieszkańców w tworzeniu GPR dla Starachowic był szczególnie istotnym elementem. A ponieważ przed rokiem 2015 udział mieszkańców w kształtowaniu polityki rozwojowej był – podobnie jak w wielu miastach Polski – niewielki, przy opracowaniu GPR wprowadzono kilka innowacji na skalę lokalną (m.in. spacery po obszarze rewitalizacji, kawiarenki obywatelskie, spotkania z elementami pikniku rodzinnego). Cały proces rozpoczęto od opracowania „Metodologii i koncepcji przeprowadzania konsultacji społecznych w ramach procesu rewitalizacji w gminie Starachowice”. Jej przygotowanie pozwoliło dobrać odpowiednie formy i metody konsultacji, w zależności od celu i grupy docelowej. Działania partycypacyjne dotyczyły nie tylko przygotowania GPR czy kwestii utworzenia Komitetu Rewitalizacji, ale także głównych przedsięwzięć rewitalizacyjnych. Co warto podkreślić, wnioski z konsultacji stanowią obligatoryjny element przygotowania każdego przedsięwzięcia rewitalizacyjnego.

Łącznie w ramach projektu prowadzono konsultacje społeczne dla 13 tematów, korzystano z 19 narzędzi konsultacyjnych, zorganizowano 26 spotkań, w których brało udział 750 uczestników zgłaszając około 800 pomysłów, opinii i uwag. Wszystko opisano w 30 raportach z konsultacji.

Spotkania z mieszkańcami, spacery studyjne, praca z młodzieżą, spotkania z organizacjami pozarządowymi, przedsiębiorcami, przedstawicielami instytucji publicznych, ekspertami, prowadzenie badań społecznych, opracowywanie koncepcji, planów działań czy wizyty studyjne – zaowocowały podczas realizacji konkretnych przedsięwzięć i inicjatyw zaplanowanych w ramach programu rewitalizacji.

Materiały do pobrania:

• Metodologia przeprowadzania konsultacji społecznych w Starachowicach (PDF 1 MB)
• Broszura – Partycypacja społeczna w procesie rewitalizacji (PDF 31 MB)

Osiedle Wzgórze – serce starachowickiej rewitalizacji

Główną areną działań w ramach projektu modelowego była Kolonia Robotnicza na Osiedlu Wzgórze, gdzie najbardziej koncentrują się problemy społeczne w mieście. Duży nacisk położony został na wsparcie dla dzieci i młodzieży, ale także na godne warunki mieszkaniowe.

Wzmocnienie oferty świetlicy środowiskowej

Działania mające na celu wzmocnienie oferty świetlicy środowiskowej przebiegały dwutorowo. Po pierwsze wsparcie otrzymała placówka pełniąca funkcję świetlicy środowiskowej przy ul. Sportowej 5. Od października 2016 r. do września 2017 r. w placówce, obecni byli animator, coach oraz pedagog. Eksperci mieli za zadanie wesprzeć świetlicę w działaniach czyli prowadzili zajęcia z dziećmi, pomagali pozyskiwać fundusze i prowadzić placówkę oraz zidentyfikować główne problemy i potrzeby takiej instytucji. Po drugie opracowano schemat działania świetlicy wraz z kompletem dokumentów do jej uruchomienia, tj. regulamin organizacyjny, statut, plan pracy czy program działania. W założeniach modelowa świetlica to:

• przestrzeń do spotkań dla młodych mieszkańców Starachowic bez względu na sytuację rodzinną i materialną,
• miejsce budowania więzi między dziećmi i młodzieżą z danej okolicy, a także między dziećmi i młodzieżą a społecznością lokalną,
• miejsce rozwoju kreatywności i zainteresowań dzieci i młodzieży.

Dokumenty te zostały wykorzystane podczas powołania nowej świetlicy „Sukces” mającej siedzibę w Starachowickim Centrum Kultury. Świetlica środowiskowa „Sukces” jest placówką wsparcia dziennego. To przyjazne miejsce dla dzieci i młodzieży szkolnej w wieku od 6 do 18 lat. Młodzi ludzie mogą tu rozwijać swoje zdolności, odkrywać talenty i poszerzać zainteresowania. Świetlica jest miejscem integracji z rówieśnikami, gdzie można dzielić się swoimi problemami, radościami, smutkami i sukcesami. Docelowo placówka ma zostać przeniesiona na Osiedle Wzgórze i wejść w skład Centrum Aktywności „Społeczne Wzgórze”, której koncepcja powstała również w ramach projektu modelowego.

Centrum Aktywności „Społeczne Wzgórze”

Centrum Aktywności ma zapewniać ofertę dla rodzin, osób starszych, bezrobotnych czy z niepełnosprawnościami. Koncepcja działania centrum bazuje na realizacji czterech celów:

• zwiększenie atrakcyjności Kolonii Robotniczej poprzez tworzenie atrakcyjnej oferty spędzania czasu wolnego,
• wzmacnianie lokalnego kapitału społecznego w oparciu o ideę współdziałania i kooperacji,
• zwiększenie poziomu reintegracji społecznej oraz wsparcie grup defaworyzowanych,
• wzrost zdolności do zatrudnienia osób wykluczonych, zagrożonych wykluczeniem społecznym i wchodzących na rynek pracy.

Centrum Aktywności powstało przy ul. Widok w miejscu komórki lokatorskiej. Prace nad nową siedzibą świetlicy zostały zakończone, a otwarcie Centrum planowane jest na marzec 2022 r. Na remont i modernizację budynku Gmina pozyskała dofinansowanie w ramach Regionalnego Programu Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020. Dodatkowo oferta Centrum oraz świetlicy środowiskowej będzie realizowana z Norweskiego Mechanizmu Finansowego na lata 2014-2021 w ramach Programu Rozwój Lokalny.

Lato na Wzgórzu

W roku 2017 i 2019 na Osiedlu zorganizowane zostały akcje „Lato na Wzgórzu” dla dzieci i młodzieży z Kolonii Robotniczej. W ramach tych działań dostępne były: warsztaty rowerowe, ceramiczne, fotograficzne, filmowe, spotkania animacyjne, gry, zabawy i turnieje, a wzięło w nich udział łącznie 200 dzieciaków. Działania te, organizowane w plenerze miały wspierać mieszkańców już na etapie powstawanie koncepcji i dokumentacji dla konkretnych instytucji i działań inwestycyjnych.

Nowe oblicze Osiedla Wzgórze

Obok działań społecznych, w ramach procesu rewitalizacji Osiedle ma zmienić także swoje fizyczne oblicze. W ramach projektu modelowego w 2019 r. na Osiedlu dzięki tzw. „mikrograntom” powstał nowy plac zabaw oraz altany śmietnikowe, a sami mieszkańcy uporządkowali tereny zielone. Jednocześnie powstawały ekspertyzy stanu istniejącego budynków mieszkalnych wraz z inwentaryzacją oraz audyty energetyczne. Na ich podstawie opracowano dla 14 budynków dokumentacje techniczne niezbędne do przeprowadzenia kompleksowych remontów oraz koncepcję zagospodarowania terenu Osiedla. Opracowania posłużyły także do pozyskania dofinansowania na realizację inwestycji oraz podłączenia budynków do sieci ciepłowniczej. Remonty budynków mieszkalnych to lepsze warunki mieszkaniowe, poprawa estetyki przestrzeni miejskiej oraz poprawa stanu środowiska. Pierwsze remonty już ruszyły. Gmina uzyskała dofinansowanie na remont kolejnych 3 budynków mieszkalnych przy ul. Widok i ul. Robotniczej ze środków Banku Gospodarstwa Krajowego. Inwestycje ruszą w 2022 r.

Materiały do pobrania:

• Schemat działania świetlicy środowiskowej (ZIP 3 MB)
• Centrum Aktywności „Społeczne Wzgórze”. Koncepcja działania (ZIP 3 MB)

Pałacyk czyli przestrzeń do współpracy

Budynek znajdujący się przy ulicy Konstytucji 3-ego Maja znany jest wszystkim mieszkańcom Starachowic jako „Pałacyk”. Pałacyk został wybudowany w 1922 roku z myślą, że będzie to mieszkanie dyrektora starachowickiej Fabryki Amunicji. Szefowie Zakładów Starachowickich mieszkali tam do 1939 roku. Po II wojnie światowej budynek zaczął stopniowo popadać w ruinę. Potem kolejno wprowadzały i wyprowadzały się z niego różne instytucje: miejskie przedszkole, które działało przez ćwierć wieku do początku lat 90-tych, Świetlica Socjoterapeutyczna Stowarzyszenia "Spójrz Inaczej" oraz Państwowe Ognisko Plastyczne, które w tej siedzibie przetrwało do 2006 roku. Ponieważ zabytkowy budynek wymaga dużych nakładów miasto usiłowało kilkakrotnie sprzedać obiekt – jednak nieskutecznie. Ostatecznie dostrzeżono jego potencjał i zgodnie z GPR, Pałacyk określono jako „potencjalne miejsce spotkań, aktywizacji i integracji społecznej. Miejsce wzajemnego oddziaływania organizacji pozarządowych, przedsiębiorców, instytucji społecznych, lokalnych liderów i ludzi młodych”. Pałacyk ma zmienić swoje oblicze w ramach projektu pn. „Stworzenie lokalnego „Impact Hub’u” z kluczowym elementem Centrum Społecznej Odpowiedzialności Biznesu z przebudową i adaptacją budynku Pałacyku wraz z otoczeniem”. W ramach projektu modelowego wypracowano założenia i niezbędną dokumentację do realizacji tego przedsięwzięcia. Równocześnie powstawał model działania Pałacyku. 

Schemat działania Pałacyku opiera się na koncepcji działania lokalnej instytucji na wzór Impact Hub’u z kluczowym elementem Centrum Społecznej Odpowiedzialności Biznesu (CSR). Idea Impact Hubu opiera się na istnieniu międzynarodowej sieci obiektów, które w swoich siedzibach stymulują do podejmowania działań i animują społeczność lokalną, przedsiębiorców, młodzież i organizacje pozarządowe. Na świecie funkcjonuje około 90 tego typu obiektów, a zaangażowanych w ich działalność jest ponad 15 tys. osób. Z założenia obiekt ten miałby w ciągu dalszej działalności przybrać charakter samowystarczalny, tzn. sam generowałby przychód potrzebny do utrzymania obiektu (m.in. poprzez wynajem sal na prowadzenie konferencji czy szkoleń oraz poprzez działalność m.in. komercyjnej kawiarenki. Dzięki temu Starachowice zyskałyby obiekt nie obciążający budżetu miejskiego, oferując miejsce do kreatywnych spotkań, działań profilaktycznych, wystaw, wykładów oraz tzw. open space dla młodzieży, przedsiębiorców czy organizacji pozarządowych. Jednocześnie na terenie obiektu zlokalizowane zostałoby Starachowickie Centrum CSR, którego model funkcjonowania wypracowany został w drodze przeprowadzonych wśród starachowickich przedsiębiorców i organizacji pozarządowych badań społecznych, spotkań eksperckich i standaryzacyjnych z przedsiębiorcami. Celem nadrzędnym działalności Centrum Kreatywności „Pałacyk” jest „wygenerowanie atrakcyjnej płaszczyzny współpracy, wymiany myśli i łączenia potencjałów przez przedsiębiorców, liderów lokalnych, innowatorów społecznych oraz wszystkich zaangażowanych mieszkańców zainteresowanych rozwojem miasta i powodzeniem procesu rewitalizacji Starachowic”.

Remont budynku Pałacyku, budowa nowego skrzydła oraz zagospodarowanie otoczenia zostanie zrealizowane w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego 2014-2020 oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2014-2021. Szacowany termin zakończenia inwestycji to marzec 2023 r. Zobacz postey inwestycji na stronie https://kierunek-przyszlosc.starachowice.eu/2022/08/04/przy-palacyku-prace-ida-pelna-para/

Materiały do pobrania:

• Raporty z konsultacji społecznych dotyczących Pałacyku (ZIP 3 MB)
• Raporty z wizyt studyjnych w Impact Hub (ZIP 4 MB)
• Model tworzenia Centrum CSR w Starachowicach (ZIP 10 MB)

Linki:

• https://impacthub.net/
• https://kingscross.impacthub.net/
• https://goodvalues.co.uk/

Nowa jakość przestrzeni miejskiej

Zasadniczym elementem projektu „Starachowice OD nowa” było również sporządzenie dokumentacji technicznej dla planowanych projektów infrastrukturalnych. W ramach projektu opracowano dokumentację dla:

• Osiedla Wzgórze – kompleksowa dokumentacja dla 14 budynków mieszkalnych oraz zagospodarowania Osiedla;
• Starachowic Dolnych – opracowanie projektów budowlanych niezbędnych do stworzenia podwórca tzw. „woonerfu” przy ul. Radomskiej, przebudowy placu dworca  skweru pomiędzy ul. Nadrzeczną a ul. Sportową;
• zbiornika Pasternik – opracowanie koncepcji zagospodarowania północnej linii brzegowej zbiornika Pasternik wraz z wykonaniem dokumentacji projektowej z uwzględnieniem konsultacji społecznych;
• Parku Miejskiego – opracowanie koncepcji zagospodarowania parku miejskiego i projektu budowlanego parku z uwzględnieniem wyników konsultacji społecznych.

Zaplanowane inwestycje zrealizowano dzięki pozyskanemu dofinansowaniu z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Świętokrzyskiego na lata 2014-2020 w ramach projektu pn. „Rewitalizacja – lepsze życie w Starachowicach, mieście, które znalazło pomysł na siebie". Wartość całkowita projektu to 37,2 mln zł, w tym dotacja z RPO to 22,9 mln zł. Projekt oprócz zmian dotyczących Zalewu Pasternik, Osiedla Wzgórze, Parku Miejskiego i Starachowic Dolnych obejmuje także prace dotyczące Zalewu Lubianka czy Starachowickiego Centrum Kultury.

Starachowicki Park Miejski

Starachowicki Park Miejski to blisko 10 hektarowy kompleks położony w centrum miasta. Celem inwestycji było przywrócenie temu miejscu jego dawnej świetności, tak by jak przed laty tętnił życiem i był miejscem najchętniej odwiedzanym przez starachowiczan pragnących kontaktu z naturą i kulturą. W ramach projektu zaplanowano nie tylko modernizacje i wytyczenie nowych ścieżek spacerowych i zabiegi pielęgnacyjne zieleni miejskiej, ale także modernizacje muszli koncertowej czy punkty gastronomiczne. Odnowa Parku Miejskiego to pierwsza zakończona inwestycja z całego pakietu – stanowić może zatem przykład w jakim kierunku mają zmieniać się Starachowice. Projekt przebudowy Parku został wybrany w ramach konkursu architektonicznego. Przygotowanie konkursu poprzedziły szeroko zakrojone konsultacje społeczne, mające na celu zebrać możliwie wszystkie oczekiwania, które są zgłaszane przez mieszkańców. Postulaty te odzwierciedlone zostały w regulaminie i wytycznych konkursu. Organizacja konkursu, chociaż proceduralnie dłuższa i bardziej uciążliwa, pozwala wybrać nie najtańszego dostawcę projektu, ale najlepszą koncepcję. Nie spowodowało to braku krytycznych głosów wobec inwestycji – na etapie budowy pojawiła się krytyka w stosunku do usytuowania na terenie Parku  obiektu gastronomicznego. Ostatecznie, Park zyskał uznanie mieszkańców (i jest przez nich chętnie wykorzystywany), ale także środowiska architektonicznego – pod koniec 2021 roku Park zdobył pierwszą nagrodę w największym w kraju konkursie architektonicznym Polski Cement w Architekturze, potwierdzając wysoką jakość projektu  biura eM4.PracowniaArchitektury.Brataniec z Krakowa.

Materiały do pobrania:

• Publikacja „Starachowice Od nowa – podsumowanie projektu”  (PDF 54 MB)

Wszystkie materiały wypracowane w ramach projektu dostępne są w lokalnej bazie wiedzy: https://rewitalizacja.starachowice.eu/

Modelowa Rewitalizacja Miast w Starachowicach - film

Obejrzyj film i zainspiruj się do działania. W Starachowicach działania projektowe finansowane z udzielonej dotacji ze środków Programu Operacyjnego Pomoc Techniczna 2014-2020, skoncentrowane zostały głównie na obszarze Kolonii Robotniczej znajdującej się na Osiedlu Wzgórze. Przeprowadzono działania społeczne, wypracowano model przeprowadzania konsultacji społecznych oraz przygotowano dokumentację techniczną budynków mieszkalnych. Modelowym działaniem pilotażowym jest także włączenie przedsiębiorców w proces rewitalizacji oraz współpraca na linii biznes – organizacje pozarządowe – mieszkańcy osiedla.