Dowiedz się więcej o Funduszach Europejskich

Umowa Partnerstwa

Podstawowym dokumentem, który określa współpracę UE z Polską, jest Umowa Partnerstwa (UP). To uzgodniona z Komisją Europejską strategia wykorzystania Funduszy Europejskich. Dokument określa cele i sposób inwestowania funduszy unijnych z polityki spójności, na którą w przyszłej perspektywie będziemy mieli 72,2 miliarda euro, oraz środków z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji o wartości 3,8 miliarda euro. Łącznie to około 76 miliardów euro. 

Fundusze

Polityka spójności na lata 2021-27 ma obejmować następujące fundusze: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Fundusz Spójności (FS), Europejski Fundusz Społeczny+ (EFS+) oraz Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FST). Wspólna polityka rybołówstwa obejmie Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury (EFMRA). Fundusze te wzajemnie się uzupełniają.

• Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego służy wzmacnianiu spójności gospodarczej i społecznej Unii Europejskiej. Ma on łagodzić dysproporcje w rozwoju europejskich regionów i zmniejszać braki w zakresie rozwoju regionów znajdujących się w najmniej korzystnej sytuacji.
• Fundusz Spójności służy redukowaniu dysproporcji gospodarczych i społecznych oraz promowaniu zrównoważonego rozwoju. W jego ramach realizowane są strategiczne projekty w obszarach ochrony środowiska i transportu, w tym transeuropejskich sieci transportowych (TEN-T).
• Europejski Fundusz Społeczny+ ma być głównym narzędziem UE służącym zwiększaniu spójności społecznej i gospodarczej, odpowiadaniu na wyzwania rynku pracy i wyzwania społeczne oraz stymulowaniu zrównoważonego rozwoju gospodarczego poprzez inwestowanie w kapitał ludzki. EFS+ będzie obejmować obecnie rozproszone instrumenty: EFS, Inicjatywę na rzecz osób młodych (YEI), Europejski Fundusz Pomocy Najbardziej Potrzebującym (FEAD) oraz Europejski Program na rzecz Zatrudnienia i Innowacji Społecznych (EaSI). 

Proponowane fundusze polityki spójności będzie uzupełniał Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. Jest on częścią Europejskiego Zielonego Ładu (European Green Deal) i elementem (I filarem) Mechanizmu Sprawiedliwej Transformacji. Celem FST jest łagodzenie skutków społecznych i ekonomicznych transformacji energetycznej.

Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury to fundusz na rzecz unijnej polityki morskiej i rybołówstwa. Celem funduszu jest szeroko rozumiane wsparcie społeczności nadmorskich, w tym m.in. wspieranie rybaków w przechodzeniu na zrównoważone rybołówstwo czy finansowanie projektów przyczyniających się do tworzenia nowych miejsc pracy oraz podnoszenia jakości życia społeczności nadmorskich w Europie.

Programy

Aby realizować założenia Umowy Partnerstwa, potrzebujemy programów krajowych i regionalnych. Określają one priorytetowe obszary wsparcia i wyznaczają konkretne działania.

Podobnie jak w latach 2014-2020 również w nowej rozpoczynającej się perspektywie około 60% funduszy z polityki spójności trafi do programów realizowanych na poziomie krajowym. Pozostałe 40% otrzymają programy regionalne, zarządzane przez marszałków województw.

Znamy już podział środków na poszczególne programy krajowe:

• Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko (FEnIKS) – następca Programu Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ). Program przyczyni się do rozwoju gospodarki niskoemisyjnej, ochrony środowiska oraz przeciwdziałania i adaptacji do zmian klimatu. FEnIKS wesprze również inwestycje transportowe oraz dofinansuje ochronę zdrowia i dziedzictwo kulturowe. Planowany budżet to: ponad 25 mld euro.
• Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) – program jest kontynuacją dwóch wcześniejszych programów: Innowacyjna Gospodarka 2007-2013 (POIG) oraz Inteligentny Rozwój 2014-2020 (POIR). FENG będzie wspierał realizację projektów badawczo-rozwojowych, innowacyjnych oraz takich, które zwiększają konkurencyjność polskiej gospodarki. Z programu będą mogli skorzystać m.in. przedsiębiorcy, instytucje z sektora nauki, konsorcja przedsiębiorstw oraz instytucje otoczenia biznesu, w szczególności ośrodki innowacji. Planowany budżet to ok 7,9 mld euro.
• Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 (FERS) - następca Programu Wiedza Edukacja Rozwój (POWER). Główne obszary działania FERS to: praca, edukacja, zdrowie oraz dostępność. Program będzie wspierał projekty z zakresu: poprawy sytuacji osób na rynku pracy, zwiększenia dostępności dla osób ze szczególnymi potrzebami, zapewnienia opieki nad dziećmi, podnoszenia jakości edukacji i rozwoju kompetencji, integracji społecznej, rozwoju usług społecznych i ekonomii społecznej oraz ochrony zdrowia. 
• Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy (FERC) - jest następcą programu Polska Cyfrowa (POPC), który w latach 2014-2020 wspierał cyfryzację w Polsce. FERC będzie koncentrował się przede wszystkim na: zwiększeniu dostępu do ultraszybkiego internetu szerokopasmowego, udostępnieniu zaawansowanych e-usług pozwalających w pełni na elektroniczne załatwienie spraw obywateli i przedsiębiorców, zapewnieniu cyberbezpieczeństwa w ramach nowego dedykowanego obszaru interwencji, rozwoju gospodarki opartej na danych, wykorzystującej najnowsze technologie cyfrowe, rozwoju współpracy międzysektorowej na rzecz tworzenia cyfrowych rozwiązań problemów społeczno-gospodarczych, wsparciu rozwoju zaawansowanych kompetencji cyfrowych, w tym również w obszarze cyberbezpieczeństwa dla jednostek samorządu terytorialnego (jst) i przedsiębiorców. Planowany budżet FERC to ok. 2 mld euro.
• Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej (FEPW) – nowy program dla makroregionu Polski Wschodniej będzie koncentrował się na czterech głównych obszarach: wzmocnienie konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw, energia i ochrona klimatu, spójna sieć transportowa i zwiększenie dostępności transportowej oraz aktywizacja kapitału społecznego, rozwój turystyki i usługi uzdrowiskowe. Oprócz 5 województw dotychczas objętych wsparciem: lubelskiego, podkarpackiego, podlaskiego, świętokrzyskiego i warmińsko-mazurskiego, z nowego programu będzie korzystać także województwo mazowieckie bez Warszawy i dziewięciu otaczających ją powiatów. W puli FEPW jest ok. 2,5 mld euro.
• Pomoc Techniczna dla Funduszy Europejskich (PTFE) – program ma trzy głównie priorytety: skuteczne instytucje, skuteczni beneficjenci i skuteczna komunikacja. Środki z Pomocy Technicznej zostaną przeznaczone m.in. na: szkolenia dla beneficjentów korzystających z Funduszy Europejskich, rozwój krajowego systemu informatycznego umożliwiającego aplikowanie i rozliczanie projektów unijnych, działania informacyjno-promocyjne zwiększające wiedzę o Funduszach w Polsce. Budżet programu wyniesie 0,5 mld euro.
• Fundusze Europejskie na rzecz Sprawiedliwej Transformacji (FEST) – 4,4 mld euro (pomoc w transformacji dla regionów górniczych: śląskiego, małopolskiego, dolnośląskiego, wielkopolskiego, łódzkiego i lubelskiego)
• Fundusze Europejskie Pomoc Żywnościowa (FEPŻ) – 0,475 mld euro
• Fundusze Europejskie dla Rybactwa – 0,5 mld euro
• programy Europejskiej Współpracy Terytorialnej – 0,56 mld euro.

Podzielone zostały także fundusze na programy regionalne:

• dolnośląskie – 1,67 mld euro
• kujawsko-pomorskie – 1,75 mld euro
• lubelskie – 2,27 mld euro
• lubuskie – 861 mln euro
• łódzkie – 2,29 mld euro
• małopolskie – 2,32 mld euro
• mazowieckie – 2,00 mld euro
• opolskie – 920 mln euro
• podkarpackie – 2,18 mld euro
• podlaskie – 1,25 mld euro
• pomorskie – 1,67 mld euro
• śląskie – 2,79 mld euro
• świętokrzyskie – 1,40 mld euro
• warmińsko-mazurskie – 1,73 mld euro
• wielkopolskie – 1,67 mld euro
• zachodniopomorskie – 1,61 mld euro

Pieniądze na programy regionalne podzielono według algorytmu opartego na obiektywnych kryteriach, między innymi na liczbie ludności i PKB na mieszkańca.

Dodatkowo sześć regionów (śląskie, łódzkie, małopolskie, lubelskie, dolnośląskie i wielkopolskie) otrzyma 4,4 mld euro z funduszu sprawiedliwej transformacji i polityki spójności (3,8 mld euro z FST + 560 mln euro z polityki spójności).

Program dla Polski Wschodniej będzie obejmował sześć regionów – lubelskie, podkarpackie, podlaskie, świętokrzyskie, warmińsko-mazurskie oraz, co jest nowością w tej perspektywie, mazowieckie (bez Warszawy i 9 otaczających ją powiatów).

Co nowego?

• Umowa Partnerstwa zawiera też zapisy dotyczące wspólnej polityki rybołówstwa i akwakultury, ale nie obejmuje już WPR (Wspólnej polityki Rolnej),
• VAT jest kwalifikowalny dla projektów o wartości co najmniej 5 mln EUR bądź operacji, których koszt całkowity wynosi co najmniej 5 mln EUR, a VAT nie może zostać odzyskany w oparciu o przepisy krajowe,
• wprowadzono dwa zupełnie nowe mechanizmy rozliczeń pomiędzy państwem członkowskim a Komisją Europejską - metodę opartą o ustalone standardowe stawki jednostkowe, kwoty ryczałtowe lub stawki ryczałtowe oraz tzw. finansowanie niezwiązane z kosztami,
• rezygnacja z rezerwy wykonania; wprowadzenie kwoty elastyczności dla każdego programu, stanowiącą połowę wkładów na lata 2026-2027,
• zmiany w sposobie rozliczania pomocy technicznej pomiędzy państwem członkowskim a Komisją Europejską (obok rozliczania w oparciu o koszty rzeczywiste wprowadzono możliwość rozliczania ryczałtowego),
• uproszczenia w systemie monitorowania wskaźników, wszystkie wskaźniki monitorowane na poziomie programu będą stanowić ramy wykonania,
• jedynym sprawozdaniem przesyłanym do Komisji Europejskiej jest końcowe sprawozdanie z wykonania programu,
• brak obowiązku przeprowadzania ewaluacji ex-ante dla przygotowywanych programów, określenie kryteriów ewaluacyjnych (np. europejskiej wartości dodanej),
• większy nacisk położono na poprawę widoczności polityki spójności, w tym poprzez informowanie o wkładzie i roli funduszy w rozwoju społecznym, gospodarczym i terytorialnym,
• zrezygnowano z dokumentu o charakterze wytycznych na poziomie unijnym - wspólnych ram strategicznych (WRS),
• połączenie środków Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS), Inicjatywy na rzecz zatrudnienia ludzi młodych, Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym, Programu na rzecz zatrudnienia i innowacji społecznych (EaSI) oraz Programu UE w dziedzinie zdrowia w jeden fundusz o nazwie Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+),
• rezygnacja ze stosowania terminu „Europejskie Fundusze Strukturalne i Inwestycyjne” (EFSI) w związku z wyłączeniem Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) z rozporządzenia ogólnego,
• połączenie w jedno wspólne rozporządzenie dwóch odrębnych dotychczas aktów prawnych dotyczących Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności.

Akty prawne

1. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1060 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego Plus, Funduszu Spójności, Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji i Europejskiego Funduszu Morskiego, Rybackiego i Akwakultury, a także przepisy finansowe na potrzeby tych funduszy oraz na potrzeby Funduszu Azylu, Migracji i Integracji, Funduszu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Instrumentu Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej;
2. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE)nr 2021/1058 z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego i Funduszu Spójności;
3. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1057 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1296/2013;
4. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1059 z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie przepisów szczegółowych dotyczących celu „Europejska współpraca terytorialna” (Interreg) wspieranego w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz instrumentów finansowania zewnętrznego;
5. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 2021/1056 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji. 

Rozporządzenia zostały opublikowane 30 czerwca 2021 r. w Dzienniku Urzędowym UE (L231, Rocznik 64) we wszystkich wersjach językowych, w tym w wersji polskiej i są dostępne na stronach unijnych. Przepisy weszły w życie 1 lipca 2021 r.

Najważniejsze zmiany

• silniejsze powiązanie działań z priorytetami politycznymi UE i nowymi wyzwaniami (np. przeprowadzenie zielonej i cyfrowej transformacji gospodarczej, wdrażanie Europejskiego filara praw socjalnych)
• zwiększenie komplementarności i koordynacji działań funduszy polityki spójności z zarządzaniem gospodarczym i reformami strukturalnymi (Semestr europejski),
• silniejsza warunkowość dostępu do środków UE,
• uproszczenie systemu wdrażania,
• wzmocnienie wymiaru terytorialnego polityki spójności , w tym wymiaru miejskiego,
• większa elastyczność w wykorzystaniu środków unijnych przez państwa członkowskie zgodnie ze specyficznymi potrzebami krajowymi:
  • zwiększono możliwość dokonywania przesunięć środków pomiędzy funduszami,
  • zwiększono możliwość dokonywania przesunięć środków pomiędzy kategoriami regionów,
  • dopuszczono możliwość transferu do 5% początkowej alokacji krajowej EFRR, EFS+, Funduszu Spójności, FST i EFMRA do programu Invest EU,
  • dopuszczono możliwość transferu z EFRR i ESF+ do FST (nie więcej niż 15% alokacji na EFRR i EFS+ dla danego państwa członkowskiego),
  • wzrósł limit finansowania krzyżowego (ang. cross-financing) z 10% do 15% unijnego finansowania w odniesieniu do każdego priorytetu, przy czym finansowanie krzyżowe na poziomie operacji może stanowić nawet całość wydatków w ramach tej operacji;
  • w przypadku programów wspieranych z EFRR, Funduszu Spójności, EFS+ oraz FST państwo członkowskie może przesunąć kwotę do 8% początkowej alokacji dla danego priorytetu i nie wyższej niż 4% budżetu programu na rzecz innego priorytetu tego samego funduszu w ramach tego samego programu (przesunięcia te nie wymagają decyzji KE zatwierdzającej zmianę programu),
  • określono środki tymczasowe w przypadku nadzwyczajnych okoliczności,
• silniejszy nacisk na wykorzystanie instrumentów finansowych i ograniczenie form dotacyjnych,
• silniejsza synergia i komplementarność z innymi programami UE, np. Invest EU, Horyzont Europa,
• dalsze zwiększenie roli partnerów w procesie programowania, wdrażania, monitorowania oraz oceny rezultatów wsparcia z funduszy unijnych.