Dlaczego stosować Kartę praw podstawowych (KPP)
Polska ma obowiązek stosować Kartę praw podstawowych podczas realizacji projektów z funduszy Unii Europejskiej. Poszanowanie i ochrona praw podstawowych to warunek podstawowy, aby korzystać z programów krajowych i regionalnych Funduszy Europejskich. Ten obowiązek wynika z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2021/1060.
Skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty praw podstawowych
Istnienie skutecznych mechanizmów służących zapewnieniu zgodności z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej „Kartą”), które obejmują:
1. ustalenia mające zapewnić zgodność programów wspieranych z Funduszy i ich wdrażania z odpowiednimi postanowieniami Karty;
2. rozwiązania dotyczące zgłaszania komitetowi monitorującemu przypadków niezgodności operacji wspieranych z Funduszy z Kartą oraz skarg o nieprzestrzeganie Karty złożonych zgodnie z rozwiązaniami przyjętymi na mocy art. 69 ust. 7.
Czym jest Karta praw podstawowych
Karta to zbiór podstawowych praw człowieka, gwarantowanych prawem państw członkowskich UE. Tego katalogu praw muszą przestrzegać zarówno instytucje, organy i agencje UE, jak i państwa członkowskie, gdy stosują prawo unijne.Po raz pierwszy Kartę przyjęli i podpisali premierzy rządów wszystkich państw UE oraz ogłosili ją przewodniczący instytucji UE: Parlamentu Europejskiego, Komisji i Rady 7 grudnia 2000 r. w Nicei. Moc wiążącą Karcie nadał Traktat Lizboński z 13 grudnia 2007 roku, który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Karta ma taką samą moc prawną jak traktaty UE.
Jakie prawa gwarantuje KPP
Karta wymienia uniwersalne prawa obywateli UE, które odnoszą się do sześciu obszarów.
-
Godność (art. 1–5):
godność człowieka, prawo do życia, prawo człowieka do integralności, zakaz tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej;
-
Wolności (art. 6–19):
prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, ochrona danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny, wolność myśli, sumienia i religii, wolność wypowiedzi i informacji, wolność zgromadzania się i stowarzyszania się, wolność sztuki i nauki, prawo do nauki, wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy, wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo własności, prawo do azylu, ochrona w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji;
-
Równość (art. 20–26):
równość wobec prawa, niedyskryminacja, różnorodność kulturowa, religijna i językowa, równość kobiet i mężczyzn, prawa dziecka, prawa osób w podeszłym wieku, integracja osób niepełnosprawnych;
-
Solidarność (art. 27–38):
prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa, prawo do rokowań i działań zbiorowych, prawo dostępu do pośrednictwa pracy, ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy, należyte i sprawiedliwe warunki pracy, zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy, życie rodzinne i zawodowe, zabezpieczenie społeczne i pomoc społeczna, ochrona zdrowia, dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym, ochrona środowiska, ochrona konsumentów;
-
Prawa obywatelskie (art. 39–46):
prawo głosowania i kandydowania w wyborach do Parlamentu Europejskiego oraz w wyborach lokalnych, prawo do dobrej administracji, prawo dostępu do dokumentów, prawo zwracania się do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich, prawo petycji, swoboda przemieszczania się i pobytu, opieka dyplomatyczna i konsularna;
-
Wymiar sprawiedliwości (art. 47–50):
prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, domniemanie niewinności i prawo do obrony, zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary, zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary. Tekst Karty praw podstawowych został opublikowany w Dzienniku Urzędowym UE C 326/2012, wydanie polskie z 26 października 2012 roku.
Tekst Karty praw podstawowych znajdziesz w Dzienniku Urzędowym UE.
Czy KPP obowiązuje instytucje
Państwa członkowskie – gdy stosują prawo UE – mają obowiązek szanować prawa, które wymienia Karta praw podstawowych. Dlatego wszystkie instytucje publiczne, tj. centralne, regionalne, lokalne i inne organy publiczne, gdy stosują prawa Unii, również muszą stosować KPP.
Karta obowiązuje wszystkie instytucje, które realizują programy finansowane z Funduszy Europejskich. W latach 2021-2027 system ten obejmuje w Polsce:
- instytucje zarządzające,
- instytucje audytowe,
- instytucje pośredniczące,
- instytucje wdrażające.
Wszystkie działania tych instytucji, które realizują one zgodnie z rozporządzeniami w programach finansowanych z pieniędzy unijnych, wchodzą w zakres stosowania prawa UE. Oznacza to, że podczas realizacji programów muszą przestrzegać KPP.
Podstawa prawna: Ustawa z 28 kwietnia 2022 r. o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021-2027
Czy KPP obowiązuje beneficjentów
Każdy beneficjent ma obowiązek przestrzegać KPP, gdy realizuje projekt z FE. Ponadto każdy wniosek o dofinansowanie ocenia się pod kątem kryterium zgodności z KPP. Dofinansowania nie mogą otrzymać projekty zawierające zapisy, które potencjalnie naruszają prawa i wolności określone w KPP.
Jak działa ochrona praw podstawowych w Polsce
Każda osoba lub instytucja, która ma interes prawny, może złożyć skargę na działania organów państwa.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej gwarantuje prawo do składania skarg do:
- organów państwowych,
- organów jednostek samorządu terytorialnego,
- organów samorządowych jednostek organizacyjnych,
- do organizacji i instytucji społecznych – gdy wykonują zadania z zakresu administracji publicznej.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dział VIII Skargi i wnioski)
- Rozporządzenie Rady Ministrów z 8 stycznia 2002 r. w sprawie organizacji przyjmowania i rozpatrywania skarg i wniosków
Sądy administracyjne
Działania administracji publicznej w Polsce kontrolują sądy administracyjne.
Skarga może dotyczyć w szczególności:
- zaniedbania lub nienależytego wykonywania zadań przez właściwe organy albo przez ich pracowników,
- naruszenia praworządności lub interesów skarżących,
- przewlekłego lub biurokratycznego załatwiania spraw.
W odniesieniu do programów finansowanych z polityki spójności przed sądami administracyjnymi można dochodzić praw w zakresie procedury odwoławczej. Taka procedura obowiązuje podczas wyłaniania projektów unijnych wybieranych w sposób konkurencyjny. Zanim wnioskodawca wniesie skargę do sądu administracyjnego, składa protest do właściwej instytucji w systemie realizacji programów polityki spójności.
Każda instytucja ma obowiązek poinformować Cię o tym, że możesz dochodzić swoich praw przed sądem.
Podstawa prawna:
- Ustawa z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi
- Art. 73 ustawy o zasadach realizacji zadań finansowanych ze środków europejskich w perspektywie finansowej 2021–2027
Rzecznik Praw Obywatelskich
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) jest niezależny od innych organów państwa i działa na mocy konstytucji RP. Sprawdza, czy instytucje państwowe w Polsce szanują wolności i prawa człowieka, obywatela oraz czy działają wobec niego zgodnie z prawem.
Rzecznik może kontrolować działania wszystkich organów władzy publicznej oraz innych podmiotów, jeżeli wykonują one zadania publiczne. Może zająć się sprawą na wniosek indywidualny lub z inicjatywy własnej.
Jeśli instytucje państwowe naruszą Twoje wolności lub prawa, możesz zwrócić się do Rzecznika o pomoc. Skargę do niego możesz wnieść zarówno jeśli jesteś wnioskodawcą, jak i beneficjentem programów unijnych (osoby fizyczne – obywatele lub cudzoziemcy oraz organizacje pozarządowe).
Rzecznik Praw Obywatelskich może m.in. prosić o wyjaśnienia oraz dostęp do dokumentacji sprawy, brać udział w postępowaniu administracyjnym, na tych samych prawach co prokurator, oraz kierować pisma procesowe. Rzecznik ma także prawo żądać, aby organy administracji wszczęły postępowanie administracyjne.
Po zakończeniu postępowania administracyjnego Rzecznik może także wnosić skargi do sądu administracyjnego i uczestniczyć w postępowaniu sądowo-administracyjnym. Może także składać skargi kasacyjne do Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz stosować inne nadzwyczajne środki odwoławcze.
Jeśli Rzecznik stwierdzi, że instytucje publiczne odpowiadające za realizację programów finansowanych z funduszy UE w Polsce mogły naruszyć podstawowe prawa i wolności obywatela, może interweniować indywidualnie.
Podstawa prawna:
- Art. 80 i 208 Konstytucji RP
- Ustawa z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich
Jak zgłosić podejrzenie niezgodności z KPP w programach UE
Możesz zgłosić podejrzenie niezgodności z KPP. Sprawdź, jak możesz to zrobić, w zakładce "Jak zgłosić podejrzenie niezgodności z KPP". Ponadto możesz skorzystać z innych możliwości, które zapewnia prawo w Polsce – np. zaskarżyć działania urzędów przed sądem czy zwrócić się o pomoc do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Za co odpowiada Koordynator ds. Karty praw podstawowych
W każdej z instytucji zarządzającej funduszami unijnymi jest koordynator do spraw Karty praw podstawowych, który czuwa nad jej stosowaniem w programach UE.
Koordynator ds. KPP:
- ściśle współpracuje z Rzecznikami Funduszy Europejskich i Rzecznikiem Praw Obywatelskich,
- stanowi pierwszy punkt kontaktowy wewnątrz Instytucji Zarządzającej oraz dla innych instytucji systemu wdrażania (Instytucji Pośredniczącej, Instytucji Wdrażającej) w programie w zakresie całej Karty praw podstawowych,
- monitoruje przygotowanie dokumentów programowych i wdrożeniowych, które zapewniają stosowanie KPP.
Jakie zadania ma Komitet Monitorujący
Instytucja Zarządzająca programem przygotowuje raport roczny, w którym informuje Komitet Monitorujący (KM) programu o zgłoszeniach podejrzeń niezgodności z KPP oraz o potwierdzonych naruszeniach KPP. KM otrzymuje także informacje, jakie działania naprawcze lub prewencyjne podjęły instytucje, aby uniknąć takich sytuacji w przyszłości.
KM programu nie rozpatruje poszczególnych zgłoszeń. Jego zadaniem jest nadać kierunek działaniom, które są konieczne – jeśli zgłoszenia o nieprzestrzeganiu KPP lub naruszeniach KPP istotnych z punktu widzenia programu się powtarzają.
Dokumenty
Karta praw podstawowych UE
Samoocena spełnienia warunku podstawowego Skuteczne stosowanie i wdrażanie Karty praw podstawowych
Tekst samooceny spełnienia warunku podstawowego - stosowanie i wdrażania Karty praw podstawowych (PDF 589 KB)
Załącznik 1 do samooceny (w języku angielskim) (DOCX 22 KB)
Załącznik 2 do samooceny (w języku angielskim) (DOCX 20 KB)
Załącznik 3 do samooceny (w języku angielskim) (DOCX 19 KB)
Decyzja KE potwierdzająca spełnienie warunku przez Polskę
Pozostałe dokumenty znajdziesz w zakładce "Dowiedz się więcej".