Zapewnianie dostępności przez podmioty publiczne jest wymagane przez prawo. Z tego powodu instytucje mają obowiązek składania raportów o stanie dostępności. Na złożenie najbliższego jest czas tylko do końca marca.
Zapewnianie dostępności to nie jednorazowe działanie, lecz proces wymagający ciągłego doskonalenia. Instytucje publiczne, jako podmioty zobowiązane do dawania dobrego przykładu, muszą regularnie weryfikować poziom swojej dostępności. Obowiązek raportowania daje im możliwość przeglądu i oceny wprowadzonych rozwiązań. Dzięki temu mogą zidentyfikować obszary wymagające poprawy i zaplanować niezbędne zmiany.
Raport co 4 lata
Obowiązek raportowania wynika z art. 11 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (PDF) (ustawy o zapewnianiu dostępności). Zgodnie z przepisami, podmioty publiczne mają obowiązek składania raportów co 4 lata. Każdy raport musi zawierać szczegółową ocenę trzech kluczowych obszarów dostępności: architektonicznej, cyfrowej oraz informacyjno-komunikacyjnej. W ramach raportu instytucje dokonują samooceny i przedstawiają stan faktyczny dostosowania swojej infrastruktury i usług do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami, z niepełnosprawnościami, osób ograniczonych ruchowo (np. z uwagi na kontuzje), seniorów, rodzin z małymi dziećmi. Wzór formularza raportu można znaleźć na stronie dostepnosc.gov.pl, a sam raport złożyć poprzez platformę dostepnosc.stat.gov.pl.
Raport należy też opublikować na stronie BIP (lub innej oficjalnej stronie internetowej, jeśli instytucja nie posiada strony BIP) tak, by każdy zainteresowany mógł mieć do niego dostęp.
Fot. Bilal Ulker – Adobe Stock
Co jeszcze zawiera raport?
Oprócz informacji na temat stanu dostępności w trzech obszarach, raport powinien zawierać informacje na temat przypadków zapewniania dostępu alternatywnego. Zapewnienie dostępu alternatywnego oznacza sytuacje, w których osoby ze szczególnymi potrzebami zwracają się o możliwość skorzystania z usług w inny sposób, np. potrzebują pomocy w dostaniu się do urzędu, zapewnienia tłumacza czy asystenta. W raporcie należy też podać informacje na temat otrzymanych wniosków i żądań zapewnienia dostępności oraz skarg dotyczących braku dostępności. Wnioski o zapewnienie dostępności (PDF) mogą składać do danej instytucji osoby ze szczególnymi potrzebami lub ich opiekunowie, gdy napotykają na bariery, które utrudniają lub uniemożliwiają im załatwienie ważnej sprawy, np. przez brak podjazdu czy niedostosowaną stronę www. Osoba składająca wniosek może domagać się usunięcia przeszkód. Powinna jednak także wskazać, w jaki inny sposób chciałaby daną sprawę załatwić, np. porozmawiać z urzędnikiem przez telefon czy otrzymać pocztą dokumenty.
Kto musi złożyć raport?
Obowiązek raportowania dotyczy wszystkich podmiotów publicznych, a więc nie tylko administracji rządowej czy jednostek samorządu terytorialnego. Do grona podmiotów zobowiązanych do raportowania należą także służby publiczne (policja, straż pożarna), państwowe i samorządowe instytucje kultury oraz publiczne uczelnie, szkoły, przedszkola i żłobki. Nie można też zapomnieć o publicznych podmiotach leczniczych czy domach pomocy społecznej. W zależności od tego czy dany podmiot posiada REGON i czy posiada jednostkę nadrzędną, sposób składania raportu może się różnić. Większość podmiotów, które posiadają REGON i znalazły się w katalogu badania, powinna samodzielnie złożyć raport poprzez Portal Sprawozdawczy GUS. Stosowna informacja została rozesłana przez GUS w grudniu ubiegłego roku. Informacje na temat ścieżki składania raportu można znaleźć na stronie dostepnosc.gov.pl.
Fot. JuanCi Studio – Adobe Stock
Dostępność w 2021 a dziś
Analiza danych z pierwszego raportu z 2021 roku wykazała, że instytucje najlepiej przygotowane były pod kątem dostępności cyfrowej. Podmioty publiczne zapewniały dostępność cyfrową w ok. 50% w stosunku do nałożonych na nie wymagań. Nie był to jednak wynik zadowalający. Podmiotom brakowało przede wszystkim wiedzy na temat przystosowań stron, dokumentów czy materiałów. Chociaż standardy dostępności cyfrowej (WCAG) zostały określone już w 2019 r. w załączniku do Ustawy o Dostępności Cyfrowej, to wiele podmiotów nie zdążyło w pełni dostosować do nich swoich stron internetowych i aplikacji mobilnych. Tylko 17% z badanych podmiotów uznało, że ich strony www i aplikacje są w pełni zgodne z Ustawą o Dostępności Cyfrowej. Ponad 68% przyznało, że spełnia wymagania tylko częściowo.
Dostępność architektoniczną podmioty zapewniały w ok. 43%. Wynikało to głównie z konieczności zaangażowania większych środków finansowych i czasu na przearanżowanie przestrzeni. Tylko 26% podmiotów zadeklarowało pełną dostępność wszystkich pomieszczeń (z wyjątkiem pomieszczeń technicznych). 60% podmiotów nie było przygotowanych na trudne sytuacje, np. związane z potrzebą ewakuacji osób z niepełnosprawnościami.
Dostępność informacyjno-komunikacyjną podmioty publiczne zapewniały w ok. 31%. Najwięcej problemów miały z zapewnianiem usługi tłumacza języka migowego. Ograniczały się do poszukiwania takiej usługi dopiero, kiedy pojawił się klient wymagający tego rodzaju wsparcia.
Jakie zmiany nastąpiły przez 4 lata? Czego nauczyły się podmioty? Jak wypadnie tegoroczny raport? Odpowiedzi na te pytania poznamy już wkrótce.
Wyzwania i dostępne rozwiązania
Podmioty publiczne napotykają szereg wyzwań w procesie zapewniania dostępności. Szczególnie problematyczne okazuje się dostosowanie architektoniczne starszych budynków, które często wymagają gruntownych remontów lub przebudowy. Kolejnym istotnym wyzwaniem jest zapewnienie stałego dostępu do tłumacza języka migowego oraz dostosowanie stron internetowych do standardu WCAG. Instytucje często zgłaszają również trudności z finansowaniem niezbędnych zmian. Dlatego warto śledzić na bieżąco nabory wniosków o dofinansowanie i korzystać z dostępnych Funduszy Europejskich.
Jeśli chodzi o wiedzę, na szczęście dostępne są liczne materiały pomocnicze i poradniki, które można znaleźć na stronie Programu na rzecz dostępności. Zawierają one szczegółowe wytyczne dotyczące wdrażania poszczególnych wymagań, przykłady dobrych praktyk oraz wskazówki na temat projektowania uniwersalnego. Materiały te stanowią nieocenione źródło wiedzy dla podmiotów pracujących nad poprawą swojej dostępności.
System skarg i monitoring dostępności
Choć ustawa nie przewiduje bezpośrednich kar finansowych za brak dostępności, pozwala na składanie skarg i dopominanie się o swoje prawa. W przypadku napotkania barier w dostępie do usług lub infrastruktury podmiotu publicznego, osoba ze szczególnymi potrzebami może złożyć skargę do prezesa PFRON. Warunkiem złożenia skargi jest wcześniejsze zwrócenie się do danego podmiotu z wnioskiem o zapewnienie dostępności. Jeśli podmiot nie zareaguje odpowiednio w ciągu 14 dni, możliwe jest uruchomienie procedury skargowej. Po otrzymaniu skargi podmiot publiczny ma 14 dni na zapewnienie dostępności lub zaproponowanie alternatywnego sposobu dostępu, np. pomocy w dostaniu się do budynku, przyjęcie osoby z niepełnosprawnością w innym pomieszczeniu. W przypadku konieczności przeprowadzenia poważniejszych prac, takich jak przebudowa czy remont, termin realizacji może zostać wydłużony maksymalnie do 2 lat. To pokazuje, że ustawodawca rozumie, iż niektóre zmiany wymagają czasu i znaczących nakładów finansowych.
Fot. Kunut – Adobe Stock
Jest nad czym pracować
Prawidłowe wypełnienie raportu, poprzedzone przeprowadzeniem dokładnej analizy dostępności, pomaga nie tylko w identyfikacji obszarów wymagających poprawy, ale również w monitorowaniu postępów w zakresie dostępności na poziomie krajowym. Dzięki zebranym danym możliwe będzie lepsze planowanie działań i wsparcia dla podmiotów publicznych w ich dążeniu do pełnej dostępności.